De zoektocht naar Europa

/// Ernst Spaans

Tbilisi 2003: president Saakasjvili begint aan zijn eerste ambtstermijn als president van Georgië. In de twaalf jaar na het loskomen van de toenmalige Sovjet-Unie is Georgië veranderd en hebben ze na de lange Sovjetonderdrukking eindelijk hun eigen koers kunnen varen. Paradoxaal genoeg ligt de focus binnen die koers lange tijd richting Rusland en is het pas sinds Saakasjvili dat men in Georgië een meer pro-Europese dan pro-Russische visie tentoonspreidt. Hoe zien we deze transitie van Rusland naar Europa terug in het straatbeeld van verscheidene Georgische steden? Is de Sovjet-Unie en haar bijbehorende taal en symboliek nog sterk zichtbaar in het dagelijks leven? Buitenlandreporter ter plaatse zocht het voor u uit.

 

Verboden taal

Tbilisi, nu anno 2015 en wederom 12 jaar verder, is een stad die in grote delen in vervallen staat verkeert. Het is echter ook een stad die op het eerste gezicht haar geschiedenis binnen de Sovjet-Unie gauw heeft willen vergeten en een duidelijke eigen identiteit uitstraalt. Er staan weliswaar grote standbeelden, maar in tegenstelling tot in de voormalige Sovjet-Unie en het huidige Rusland zijn ze van Georgische helden, verre van exorbitant en in normale frequentie aanwezig.

Scholen gaven geen Russisch onderwijs meer en de radio werd volledig Georgisch

Het cyrillisch schrift – de geschreven Russische taal – is na de blitzkrieg in 2008 bij vele publieke voorzieningen en winkeltjes verdwenen en vervangen door het Engels. Dit was een maatregel genomen door Georgië, naar aanleiding van de Russische deelname aan de oorlog aangaande de autonomie van zowel Zuid-Ossetië als Abchazië. Het bleef niet bij deze speldenprikjes richting Rusland en haar taal. Zo gaven scholen geen Russisch onderwijs meer en werd de radio volledig Georgisch, met kans op boetes voor het station wanneer er Russische muziek gedraaid werd. Sinds 2013 wordt er weer Russische taalles op de scholen gegeven en zijn de regels wat versoepeld. Dat de oude generatie het Russisch nog volledig omarmt, merken we wanneer we op een markt aanbelanden waar de Georgiër zijn volledige inventaris en andersoortige snuisterijen op straat aanbiedt. De voertaal naar zowel klant als collega is hier volledig Russisch.

Ook als enkele heren uit ons gezelschap de volgende dag het badhuis bezoeken wanen ze zich terug in de Sovjet van de jaren ’80. Aan de rand van een pittoresk parkje vinden we de buitenmuur, waarop beschilderd de enige hamer en sikkel gevonden te Tbilisi. Na binnenkomst en het betalen van de niet te onderschatten entreeprijs, bevinden we ons als gauw in een kleedkamer met houten bankjes en wat kluisjes waarvan de uitbater één en dezelfde sleutel bezit. Een minisauna, acht douchestralen harder dan het marmer waar we op lopen en een bad bevinden zich in de sobere ruimte achter de omkleedgarderobe waar iets te dikke, net uit de midlifecrisis ontwakende mannen onder het genot van zware tabak in het Russisch de dag doorspreken.

 

Stalin en coca-cola

Dit inkijkje in de Sovjet-Unie bleek het voorproefje op de stad Gori, de geboorteplaats van Jozef Stalin. Mijn verwachting over het typisch socialistische plaatje van het grote, centrale plein aan de voet van een paleis kreeg hier eindelijk gestalte. Het gesproken Russisch was in tegenstelling tot in Tbilisi meer regel dan uitzondering en ook het cyrillisch schrift was hier meer aanwezig dan in de meer tot Europa gerichte hoofdstad. Ook bevond zich in Gori het meest bizarre museum uit de historie van de mens, te weten het Stalin Museum, volledig opgedragen aan het ‘prachtige’ leven van de dictator himself. Het museum is, vermoedelijk omdat je anders te negatief over Stalin zal denken (goh), niet toegankelijk zonder gids. De tour werd gegeven door een zwaar emotieloze vrouw die ofwel geïndoctrineerd was, ofwel geen andere baan kon krijgen. Zij vertelde tijdens de rondleiding louter positieve verhalen over de man die vele levens verwoestte. Er werd ook gedacht aan de vreselijke dingen die de dictator op zijn geweten had: in een klein kamertje werd daar onder het mom van ‘iedereen maakt fouten’, tussen neus en lippen door wat over gemeld.

Het is neonreclame wat de horizon boven de olietankers verlicht

De laatste stad van ons bezoek aan Georgië was de vreselijke stad Batumi. Althans, deze stad is vreselijk fout. In tegenstelling tot Gori haalt het kapitalisme de communistische geschiedenis hier met rasse schreden in. Het is neonreclame, en dan voornamelijk dat van Coca-Cola, wat overal de klok slaat en de horizon boven de olietankers verlicht. Er zijn nog wat oude, Stalinistische gebouwen te vinden, maar dit zijn niet de panden die sterk centraal liggen of waarmee groots wordt geadverteerd. Vele van hen worden afgebroken en vervangen door glimmende gebouwen of trendy koffietentjes. Luxe hotels en de vele casino’s verraden een belangrijke inkomstenbron voor deze stad nabij de Turkse grens: toerisme. Voornamelijk de Russen en de Turken genieten van het Las Vegas aan de Zwarte Zee en haar behagelijke klimaat waar de voormalige Sovjet-Unie allang geen hoogtijdagen meer viert.

 

Sovjet littekens

Wanneer we voor de laatste dagen terugkomen in Tbilisi en langs rijen socialistische flats rijden kunnen we concluderen dat de toenmalige Sovjet-Unie en haar bijbehorende communistische symbolen en idealen door het land Georgië an sich maar al te graag worden vergeten. Pro-Europees, dat is de houding die vele, voornamelijk de wat jongere, Georgiërs aannemen. Er valt echter niet te ontkennen dat de Sovjet-Unie littekens in de geschiedenis van Georgië heeft achtergelaten. Dat Rusland en haar bijbehorende taal nog een belangrijke rol speelt bij de oudere generatie is inmiddels evident. Maar ook als exportpartner, van voornamelijk de niet te versmaden Georgische rode wijn speelt Rusland tegenwoordig weer een belangrijke rol in de ontwikkeling van de economie van het landje middenin de Kaukasus.  De Noorderburen van Georgië worden op zakelijk gebied dan ook steeds vaker betrokken bij handelsovereenkomsten. Dit lijkt haaks te staan op de in groten getale aanwezige EU-vlaggen, VN-auto’s, pro-Europese Georgiërs en het conflict met de de-facto onafhankelijke Russisch gesteunde republieken op Georgisch grondgebied.

De wil om echt bij Europa en de EU te horen is zeer sterk aanwezig en er wordt op veel vlakken hard aan gewerkt. Echter, als het land zo’n paradoxale houding aanneemt, is er mijns inziens nog een lange weg te gaan.