Sandra Roelofs, moeder van Georgië

Een meisje uit Terneuzen werd verliefd op een gedreven Georgiër. Elf jaar later wordt Micheil Saakasjvili president en is Sandra Roelofs opeens de First Lady van Georgië. Beiden zijn geliefd onder de bevolking, maar die liefde bekoelt snel. In elk geval voor Saakasjvili, die anno 2015 gezocht wordt voor zijn mensenrechtenschendingen. En Sandra Roelofs? Hoe kijkt het volk naar haar? Wat laat zij achter? Een tiendaagse zoektocht door Georgië. 

In de autobiografie, documentaire en interviews die ik van Sandra Roelofs gelezen en gezien heb, werd één ding duidelijk: Sandra Roelofs is verliefd op Georgië. Na tien dagen het land doorkruist te hebben snapte ik al snel waar die liefde vandaan komt. De aan Tsjetsjenië grenzende bossen in het oosten, waar jarenlang oorlog woedde, zijn zo vol en groen dat het lijkt alsof je door een impressionistisch schilderij wandelt. En de Zwarte Zee in het westen, al decennia omringd door geweld, lijkt zich niks aan te trekken van de ellende en kabbelt rustig voort. Het is een land vol conflicten en contrasten, maar met een onaangeraakt natuurschoon.

In een volgepakt busje reed de Nederlandse presidentsvrouw door dit gebied. De ene dag was de wagen afgeladen met schoolboeken, de andere dag bomvol voedselpakketten. In de meest afgelegen dorpjes hielp ze kinderen, zieken en armen met donaties. De hulp verleende ze niet via regeringsinstanties, maar via haar eigen liefdadigheidsinstelling SOCO – een naam die volgens haar ‘lekker bekt’, maar zonder betekenis is. De donaties waren klein, maar het gebaar was groot voor de Georgiërs.

 

Einde van het Sovjettijdperk
Sandra Roelofs is een knappe, moderne en westerse vrouw, die de Georgische taal spreekt. Haar man werd gezien als de nieuwe hoop voor het land, door zijn strijd tegen corruptie en openlijke flirts met Europa. Een gouden combinatie eind jaren negentig, waarin de bevolking de Sovjet-dominantie van zich af wilde schudden. Met haar liefdadigheidsinstelling SOCO zette Sandra zich in voor het welzijn van de Georgische samenleving. Ook de nationale cultuur had haar aandacht. Ze richtte Radio Muza op: de eerste klassieke radiozender van het land. En nadat ze als verpleegster actief werd in verschillende ziekenhuizen, had ze de harten van de Georgiërs voorgoed gestolen.

Ze sloot Georgië in haar armen en de Georgiërs denken met warmte aan haar terug

Daarmee stapten de Georgiërs in de voetsporen van president Micheil Saakasjvili. In 1993 nam een charmante student plaats naast Sandra Roelofs in het universiteitsrestaurant van Straatsburg. Hij zei uit Georgia te komen (‘the country, not Georgia in America’). Een jaar eerder had Sandra Roelofs het land als toerist bezocht. Ook sprak ze nog een klein woordje Georgisch. Het eerste gespreksonderwerp was daar. Enkele maanden later vertrok het verliefde koppel naar de Verenigde Staten, beiden voor hun studie. Sandra Roelofs trouwde met haar geliefde ‘Misja’ en werd zwanger.

 

Bestorming van het regeringsgebouw
‘Misja’ was politiek geëngageerd en richtte zich voornamelijk op een terugkeer naar zijn vaderland. Nog voordat hun eerste kind geboren was, vertrokken ze naar de Georgische hoofdstad Tbilisi. Al snel begon Saakasjvili carrière te maken en werd hij minister van justitie onder toenmalig president Edoeard Sjeverdnadze. Die pleegde in 2003 verkiezingsfraude, waarna Saakasjvili een steeds populairder wordende oppositiepartij oprichtte: de Verenigde Nationale Beweging. Na weken van protest stormden aanhangers van deze partij het regeringsgebouw binnen. Met een roos in de hand liep Saakasjvili namens het volk op de president af en beval hem af te treden. Een historische gebeurtenis die de boeken ingegaan is als de rozenrevolutie. Er volgden verkiezingen en Micheil Saakasjvili werd de nieuwe president.

Vanwege de spanningen in Georgië zat het mooiste meisje van de Herman Heijermanstraat in Terneuzen tijdens de rozenrevolutie in Nederland. Bij terugkomst was zij de nieuwe presidentsvrouw van Georgië en vastberaden om Georgië vooruit te helpen. Ze begon een studie verpleegkunde en richtte zich met haar humanitaire hulp voornamelijk op de zieken en minderbedeelden. Ze ontving donaties vanuit het buitenland (zoals van de Nederlandse voetbalclub Willem II, waardoor achtduizend schoolboeken gekocht konden worden voor ontheemde kinderen), organiseerde informatiecampagnes en reisde het hele land door om mensen persoonlijk te helpen.

 

De onafhankelijke presidentsvrouw
Haar liefdadigheidsorganisatie was hard nodig in het land dat een transitie onderging van een communistische naar een democratische staat. Na de val van de Sovjet-Unie was volgens de  bekende onderzoeksjournaliste Nino Zuriasjvili de kwaliteit van de medische zorg ingestort. Sandra Roelofs sprong in dat gat. Ze hielp in de strijd tegen tuberculose en was een verademing in het corrupte politieke landschap, waarin Georgië verkeerde voordat Saakasjvili president werd. Zuriasjvili herinnert de presidentsvrouw als ‘een stil persoon, met altijd een goede hairjob, die geen misbruik maakte van haar positie’. Met dat laatste duidt de journaliste op het feit dat SOCO geen hulp aannam van overheidsinstanties, dat de presidentsvrouw radio Muza opzette met buitenlandse fondsen en in haar werk politiek onafhankelijk bleef.

Uit de rondvraag die ik tien dagen lang deed in Georgië, bleek er onder de bevolking maar mondjesmaat kritiek te zijn op Sandra Roelofs. Mijn vragen naar negatieve verhalen over de presidentsvrouw werden door mijn tolk Medea met tegenzin vertaald. Na enkele dagen begreep ik waarom. ‘Sandra spreekt Mingreels, de taal die ik spreek met mijn ouders’. De Georgiërs sloten Sandra Roelofs voorgoed in hun armen, nadat ze zelfs de taal van een etnische minderheid begon te spreken.

 

De fouten van Saakasjvili
Als ik kritische noten hoorde over Sandra Roelofs, hadden die doorgaans te maken met de optredens van haar man. Zijn eerste ambtstermijn verliep voorspoedig. Hij zorgde voor een goed werkend ambtelijk apparaat en ontsloeg de hele leger- en politiemacht van Georgië in zijn strijd tegen omkoping. Het resulteerde in een afname van de corruptie en het vertrouwen in de autoriteiten nam onder de bevolking toe.

Sandra wist af van Misja’s mensenrechtenschendingen, maar kwam daar niet tegen in opstand

In zijn tweede ambtstermijn sloeg dit vertrouwen om volgens socioloog Levan Kakhisjvili: ‘Misja begon fouten te maken. Hij reguleerde de media, beïnvloedde de rechtspraak en was niet transparant. Voordat Misja aan de macht kwam, werden er voor de verkiezingen nationale tv-debatten uitgezonden. Deze verdwenen tijdens zijn regeerperiode. Daarnaast trad hij hardhandig op tijdens de protesten in 2007. De politie doodde demonstraten, waardoor hij verloor aan publieke goodwill’. Ook Nino Zuriasjvili merkte een verandering in haar journalistieke vrijheid tijdens de tweede ambtstermijn van Saakasjvili. ‘Ten tijde van president Sjeverdnadze ben ik twee keer met de dood bedreigd, tijdens Misja’s presidentschap nooit’. Een geruststellende gedachte zou je denken, maar volgens Zuriasjvili was het een teken dat de media geen vrij spel meer hadden. Bovenop dit alles provoceerde Saakasjvili Rusland. Dat leidde in 2008 zelfs tot een vijfdaagse oorlog met de afvallige regio Zuid-Ossetië. Nino Zuriasjvili bekritiseert niet alleen Saakasjvili om diens hardhandige optreden, maar ook zijn vrouw: ‘Sandra wist af van Misja’s mensenrechtenschendingen, maar kwam daar niet tegen in opstand.’

 

Dorpsdiscohits op Radio Muza
Vandaag de dag is Saakasjvili de gouverneur van de regio Odessa in Oekraïne. Zijn eigen land komt hij niet meer in, omdat hij gezocht wordt wegens vermeend machtsmisbruik tijdens de protesten van 2007 en het censureren van de media. Zelf ontkent Saakasjvili alle aantijgingen en moffelt ze weg als ‘politiek scoren van de Georgische regering’ en ‘het sussen van Rusland’. Als gevolg van de aanklachten heeft hij het Georgisch burgerschap opgegeven vanwege ‘gegarandeerde gevangenschap’. Sandra Roelofs duikt nog wel eens op in Georgië. Tot grote vreugde van oud-collega’s van haar – zoals  in Tbilisi Spa (een rehabilitatiecentrum waar zij patiënten hielp met donaties zoals rolstoelen) – die allen met waarderende woorden en een nostalgische ondertoon spraken over hun Sandrioesja.

Er is geen naamplaatje of informatiebordje dat herinnert aan SOCO.

Los van die bezoekjes is er tot mijn verbazing maar weinig te merken van Sandra Roelofs nalatenschap in Georgië. In de taxi naar het kantoor van liefdadigheidsinstelling SOCO blijkt Radio Muza onvindbaar op de ether. De klassieke radiozender is alleen nog maar te vinden op het internet, waar Poolse stemmen nu de dorpsdiscohits aan elkaar praten. Ook het oude kantoor, gelegen op een onbeklimbaar steile heuvel, is leeg. De deurklink hangt scheef, de ingang is besmeurd met afgeraffelde posters en het enige teken van leven is het onkruid dat langs een verroeste regenpijp een weg omhoog heeft gevonden. Er is geen naamplaatje of informatiebordjes dat herinnert aan SOCO.

 

Achtervolgd door een complottheorie
Hoe kijkt Sandra Roelofs zelf terug op haar periode als presidentsvrouw en haar nalatenschap? Antwoorden op interviewverzoeken deed ze niet. Voormalig assistenten die ik aan de telefoon sprak wilden niet praten en hielden zich van de domme over de liefdadigheidsinstelling. Ook persoonlijke kennissen die ik mocht spreken waren terughoudend op vragen over haar. Volgens andere Georgiërs die ik hierover sprak, is er een verklaring voor hun zwijgen. De oud-assistenten waren volgens hen bang voor represailles van de nieuwe regering.

Roelofs zou handelen in organen en haar man regeerde ‘met de gulp open’

Daarnaast blijkt Sandra Roelofs het slachtoffer te zijn van een complottheorie. Tamar Kintsurasjvili, hoofd van de ngo ‘Media Development Foundation’, doet onder andere onderzoek naar de vrijheid van de media. Zij toonde mij foto’s en artikelen die naar buiten waren gebracht door Russisch georiënteerde media. Daarin werd beweerd dat Sandra Roelofs zou handelen in organen van gesneuvelde Oekraïense soldaten. Volgens Kintsurasjvili is het brede geloof onder de bevolking in dit soort verhalen een erfenis van de Sovjet-Unie. ‘Wij vertrouwden officiële berichten van de regering niet en roddels onder de bevolking bleken vaak waar’, zo concludeert de onderzoekster. Een andere roddel die door de bevolking breed gedragen wordt, is dat Saakasvjili ‘met de gulp open’ regeerde. Het zou zijn huwelijk met Roelofs beïnvloed hebben.

Sandra Roelofs is niet meer de First Lady van Georgië, waarmee ook haar Georgische liefdadigheidswerk zo goed als verdwenen is. Wat overblijft is een verrassend positieve waardering onder de bevolking. Alsof ze ondanks haar man, in wiens schaduw ze de geschiedenis ingaat, toch een beetje de moeder van alle Georgiërs is geworden die ze wilde zijn. Vol lof wordt ze herinnerd en zelfs een beetje gemist.