Tussen twee werelden – reportage van de tentoonstelling ‘hysterical mining’
Een mens op aarde is continue op zoek naar wat hij of zij belangrijk vindt. Deze interesses vormen een centrum waar je naartoe kan bewegen. De mens heeft de ruimte om dit centrum naar eigen wensen vorm te geven. Op de wereld van het web werkt dit andersom. Een mens surfend op het internet is zelf het centrum, waar de ruimte omheen wordt gecreëerd. De tentoonstelling Hysterical Mining in Kunsthalle Wien (2019) laat zien hoe het internet de mens in de digitale wereld, maar ook op aarde, in een greep houdt.
Tekst: Marije Nieuwland
Maps van het web
‘Een kritische atlas van het internet’, zo noemt Louise Drulhe het werk dat ze in Wenen exposeert. Ze heeft in allerlei kaarten, schema’s en 3D modellen het World Wide Web uitgetekend. Haar tekeningen laten een paradox zien: internet is overal en heeft tevens een enkele entiteit. Het is één op zichzelf staande gedeelde ruimte, maar op een wereldwijde schaal. Daarbij kent internet geen afstand. Het kan eindeloos nieuwe gebruikers aantrekken, zonder de ruimte daar zichtbaar op te hoeven aanpassen. Dit laat een verschil zien tussen web en aarde: een stad kan niet groeien zonder nieuwe ruimte in te nemen. Het verkrijgen van meer (bouw)ruimte gaat ook niet zonder enige politieke discussie. De omvang en macht die het internet heeft, kan daarentegen onopgemerkt toenemen.
Terwijl men het internet gebruikt, wordt zij tegelijkertijd het product van het internet. De persoonlijke data die gegenereerd wordt bij elke klik, verwezenlijkt een onlineprofiel van de gebruiker. De onderzochte gebruikspatronen worden verkocht aan bedrijven met commerciële doeleinden. Het universele web wordt vervolgens, met behulp van algoritmes, gemaakt tot gepersonaliseerde versies voor elke identieke gebruiker. De mens is zo het centrum van een ruimte die telkens opnieuw om zich heen wordt vormgegeven.
Elektronisch kolonialisme
Grenzen op de kaarten van het internet hebben volgens Tabita Rezaire meerdere lagen en zijn continue in beweging. Algoritmes kleuren de ervaring van ieder mens op het internet. Maar de macht van het internet reikt verder. Rezaire projecteert in de Kunsthalle een video-essay op een piramide. De beelden veranderen wanneer je om de piramide heen loopt. Het internet wordt afgebeeld als een ‘gekoloniseerde ruimte’. De digitale wereld is gecreëerd en veroverd door vroegere koloniale grootmachten. Elektronisch kolonialisme heeft, volgens Rezaire, van voormalige koloniën ‘elektronische koloniën’ gemaakt. Het internet is in handen van grotendeels westerse bedrijven zoals Google en Facebook die persoonlijke data verzamelen van mensen overal ter wereld.
Glasvezelkabels volgen op de bodem van de oceaan dezelfde routes als koloniale handelsroutes. Dit is misschien een vergezochte symbolische link tussen het digitale tijdperk waarin we leven en ons koloniale verleden, maar er zijn verdere en concretere verbanden. Kolonialisme werd ‘gerechtvaardigd’ door een civilization missie: beschaafde Europese cultuur zou worden verspreid en de wereld zou met elkaar worden verbonden. Deze missie ging in werkelijkheid gepaard met het stelen van hulpbronnen. Deze bronnen van welvaart werden naar Europa gebracht. Kolonialisme was kort gezegd een instrument van controle en een model voor exploitatie. Inwoners van de gekoloniseerde landen werden tot afhankelijke subjecten gemaakt (in het extreme geval tot slaaf). In hoeverre verschilt deze insteek met het verspreiden van digitale technologieën wanneer we persoonlijke data eveneens als ‘gestolen hulpbronnen’ zien? Rezaire stelt dat de inwoners van voormalige koloniën in de global south door westerse digitale technologieën tot cyber slaves worden gemaakt.
Elektronisch kolonialisme ontstaat echter meer geleidelijk. Digitale macht wordt vrijwel onopgemerkt vergroot en verspreid. Ook al weten we dat onze persoonlijke data verzameld en verkocht wordt door een paar bedrijven, blijven we scrollen we op Instagram. Sociale media is bij uitstek een digitale technologie die gemakkelijk mensen aan zich bindt en zelfs afhankelijk van zich kan maken. De macht van de landen die het internet domineren, neemt op deze wijze toe: data is het nieuwe goud.
De digitale wereld en werkelijke wereld raken elkaar continue. Algoritmes bepalen precies de omgeving waar de mens zich op het internet in bevindt. Hoe de mens de ruimte van het internet ervaart, wordt gekleurd door digitale grootmachten. Maar de onderliggende principes van digitale technologieën, liggen voornamelijk in het verleden en heden van de werkelijke wereld waarin wij leven. Een koloniale mindset vertaalt zich in de manier waarop digitale technologieën over de aarde worden verspreid. Hysterical Mining brengt een belangrijke boodschap: technologie reflecteert de waarden van haar makers.
