Klassenstrijd voor het klimaat: kapitalisme is schuldig

De afgelopen periode maken duizenden jongeren zich hard voor het klimaat. Op donderdag 7 februari stonden 10.000 jongeren op het Malieveld om actie te voeren voor een beter klimaatbeleid. Dit ‘klimaatspijbelen’ is overgewaaid vanuit België, waar op 27 januari de grootste klimaatbetoging ooit plaatsvond in Brussel, met 70.000 aanwezigen. Zo waren er nog vele andere demonstraties verspreid door heel Europa. Deze jongeren hebben het bij het juiste eind: we hebben inderdaad dringend een ander systeem nodig, een die dit probleem wél serieus neemt. 

Tekst // Lubna Badi
Beeld // Socialist Appeal

In de laatste jaren hebben we gezien hoe het ene record na het andere werd gebroken. Extreem weer was niet langer de uitzondering, maar werd de norm. Niet minder dan acht van de tien warmste jaren, gemeten sinds 1880, vonden plaats na 2008. Dat is een overtuigend bewijs van de opwarming van het klimaat.

Tot dusver hield de opwarming van het klimaat gelijke trend met de hoeveelheid broeikasgassen die we in de atmosfeer loosden, maar dit zou kunnen veranderen. Vandaag is de gemiddelde temperatuur in de wereld 1,1°C hoger dan in de tijd vóór de industriële revolutie. De wetenschappers  die zich met het fenomeen bezighouden (van het IPCC, International Panel on Climate Change) voorspellen dat het mogelijk moet zijn om de toekomstige stijging te beperken tot 1,5°C. Maar de voorwaarde is dat de uitstoot van koolstof vlug tot nul gereduceerd wordt en dat er zelfs een afname van CO2 komt tegen het einde van de eeuw. Dit is ook een eis van de betogers, dat er ook echt aan die 1,5°C als maximum wordt gehouden.

De Amerikaanse National Academy of Sciences kwam in haar laatste rapport met verschrikkelijke nieuwe voorspellingen. Als we er niet in slagen om de opwarming van de aarde tot 2°C te beperken, zal er een kantelpunt bereikt worden. De stijging van de temperatuur zal het smelten van de permafrost veroorzaken en enorme hoeveelheden CO₂ in de atmosfeer brengen. Daardoor smelten enorme hoeveelheden sneeuw en ijs, waardoor de capaciteit van de aarde om de warmte van het zonlicht te weerkaatsen, afneemt. Zo zou er een vicieuze cirkel ontstaan die zou kunnen leiden tot temperaturen die 5°C hoger liggen dan in pre-industriële tijden. In een dergelijk scenario zou de zeespiegel tot 60 meter kunnen stijgen. “Dit is niet dreigen met de Apocalyps, de Apocalyps staat voor de deur”, legde een van de wetenschappers uit. Enkele van de grootste steden zouden onder water staan. Gebieden waar nu mensen wonen, zouden compleet onbewoonbaar worden. De stijging van het zeeniveau zou ervoor zorgen dat grote grondwaterreserves bezoedeld zouden worden met zeewater, wat ze ondrinkbaar zou maken. Droogte zou oogsten doen mislukken. Bloedhete hittegolven zouden duizenden sterfgevallen veroorzaken. Overal zouden bosbranden huishouden. Dat zou leiden tot migratie op een enorme schaal, oorlog voor de controle over de natuurlijke bronnen en barbarij.

Geld afnemen van de armen om het aan de rijken te geven

The Economist, een betrouwbare en serieuze spreekbuis van het liberale kapitalisme, geeft als commentaar over de uitzonderlijke warmte van deze zomer:

“De westerse landen zijn rijk geworden dankzij een industrie die op grote schaal koolstof produceerde. Nu moeten zij hun verplichting van de conferentie van Parijs nakomen. Dat betekent dat zij de armere delen van de wereld moeten helpen, zowel om zich aan te passen aan de opwarming van de aarde als om de uitstoot te verminderen. Dat moet gebeuren op een manier dat de groei niet in het gedrang komt, want die is nodig om de armoede uit te roeien.”

Men heeft het hier over het akkoord van Parijs, waarin de rijke landen een jaarlijkse transfer van 100 miljard dollar naar de arme landen overeen kwamen, om hen te helpen bij de overschakeling naar groene energie. Er is echter een flinke kink in de kabel. Er ís al een serieuze transfer van geld op wereldschaal, maar die gaat zeker niet van de rijke naar de arme landen.

Elk jaar vloeit er zowel rijkdom van de rijke naar de arme landen (investeringen, ontwikkelingshulp, leningen…), als vice versa van de arme landen naar de rijke (afbetaling van leningen, overboeken van winsten…). Maar netto komt men op een jaarlijks bedrag van 2 biljoen dollar (!) die van arm naar rijk verhuist. Dat is twintig maal het bedrag dat op de conferentie van Parijs werd vastgesteld. En het is trouwens nu al zeker dat dit bedrag niet zal gehaald worden, alleen al omdat de Verenigde Staten zich sinds Trump uit het akkoord hebben teruggetrokken.

Met andere woorden, de armste landen van de wereld worden in een toestand van onderontwikkeling gehouden – of meer nauwkeurig: de ontwikkeling ervan is volledig scheefgegroeid om de winsten van de kapitalisten te behouden. Het resultaat daarvan zal zijn dat de armste mensen in enkele van de armste landen van de wereld de noodzakelijke infrastructuur zullen ontberen als zich catastrofes voordoen.

We geven slechts één voorbeeld. Elk jaar, als het smeltwater van de Himalaya komt en de moessonregens het land treffen, zijn er steeds ergere overstromingen in de Gangesdelta. En toch is het mogelijk om deze natuurverschijnselen te beheersen. Dat zien we in Nederland, een land dat ook aan de monding van machtige rivieren ligt. Een systeem van dijken en kanalen leidt water veilig naar de zee. Het is een systeem van urbanisatie, met de nieuwste plannen als ‘Ruimte voor de rivier’, waarin overstromingsgebieden zijn voorzien om de delen waar bewoning en landbouw is droog te houden. Het is in de sloppenwijken rond steden als Dhaka dat overstromingen miljoenen mensen bedreigen.

Nederlandse huishoudens betalen de prijs

Dat het geld van arm naar rijk gaat op wereldschaal, is ook terug te zien op nationale schaal. TROUW (op 27 december 2018) publiceerde namelijk een reeks aan statistieken, dat laat zien dat de huishoudens en het midden- en kleinbedrijf opdraaien voor de kosten van het klimaatbeleid van Rutte III. Het gaat ze per saldo zo’n 1,5 miljard euro per jaar kosten. Terwijl de industrie, die het meeste vervuilt, jaarlijks zo’n 450 miljoen euro netto aan subsidie ontvangt. Dit zou blijken uit de berekeningen die milieuorganisaties en de vakcentrale FNV hebben laten maken.

Nog een punt is dat zelfs wanneer de grote vervuilers meer CO₂-belasting betalen, deze dan de energieprijzen zullen verhogen waardoor alsnog de huishoudens en het MKB de rekening gepresenteerd krijgen. Dit veranderd dus ook niet de lasten van de bevolking. Hier worden ook de grenzen van controle duidelijk wanneer de energieproducenten zijn geprivatiseerd.

Deze lasten vormen ook de druppel voor velen. Er wordt zoveel druk gelegd op de arbeiders en kleine bedrijven om de prijs te betalen voor dit klimaatbeleid, bovenop wat ze al hebben moeten inleveren om uit de crisis van 2008 te komen. Dit alles, met het idee dat “we allemaal even schuldig zijn aan klimaatverandering”, en dat “alle kleine beetjes helpen”, zijn precies de ideeën van de 1% om ons voor de kosten op te laten draaien. Dít is wat de heersende klasse doet om hun rijkdom te behouden. Maar deze statements zijn simpelweg niet waar. Uit recent onderzoek van de ‘Carbon Disclosure Project (CDP)’ blijkt dat alleen maar 100 bedrijven verantwoordelijk zijn voor 71% (!) van de C0₂-uitstoot in de wereld. Dit is op een gigantische schaal, waar wij, de gewone burgers, helemaal geen controle over hebben. Het enige ‘vrije’ van de ‘vrije markt’ is dat het multinationals alle vrijheid geeft om de aarde en de arbeiders uit te buiten.

De werkenden zien de rijkdom groeien van de 1%, maar zij hebben er geen enkele baat bij. Een voorbeeld is de intense woede van de ‘Gele hesjes’ om de verhoging van de benzine-prijzen in Frankrijk, zogenaamd om ‘milieuredenen’. Opnieuw wordt de prijs die we moeten betalen bij de arbeiders gelegd. CDA-leider Sybrand van Buma, benoemde dit ook begin december, en waarschuwde in weekblad Elsevier voor een tweedeling die in de toekomst kan leiden tot een revolte rond het thema duurzaamheid. Natuurlijk zegt Buma dit niet zomaar, of uit oprechte zorg voor het klimaat, maar eerder vanuit opportunistisch perspectief om het kapitalistisch systeem te verdedigen en ten onrechte die woede wilt kanaliseren richting de ‘intellectuelen’ in de stad. Hoe dan ook, is dit wel een perspectief dat kan kloppen. Jongeren en arbeiders zullen hier nogmaals opstaan tegen dit klimaatakkoord. Op 10 maart is de volgende grote landelijke betoging gepland, alhoewel de klimaatspijbelaars zeker eerder ook al met acties zullen komen.

De vraag is nog wel; is het nou toch écht mogelijk om een energietransitie naar groene energie binnen dit kapitalitisch systeem te maken?

Groene energie botst op de grenzen van het kapitalisme

Op 25 februari 2017 schreef The Economist:
“Groene energie heeft een lelijk geheim. Hoe meer het ontplooid wordt, hoe goedkoper het wordt. Dat verlaagt ook de prijs van andere soorten energiewinning. Dat maakt de overgang naar een toekomst zonder uitstoot van koolstof extreem moeilijk. Want in de tussenperiode zullen vele soorten technologieën naast elkaar moeten bestaan als we willen vermijden dat het licht uit gaat.”

De laatste jaren is de prijs van groene energie spectaculair gedaald. Maar onder de kapitalistische vrije markt leidt dat tot onoplosbare problemen. Andere vormen van energiewinning, die nodig zijn in een overgangsfase worden onrendabel. Goedkope groene energie zorgt ervoor dat de markt oververzadigd geraakt. Zo belanden we onverwachts in een klassieke kapitalistische overproductiecrisis.

Juergen Stein, baas van de firma Solar World in de VS geeft het zelf toe: “De sector van de zonnepanelen bevindt zich in een vicieuze cirkel. Overcapaciteit op wereldvlak duwt de prijzen omlaag. Dat verplicht de bedrijven tot schaalvergroting om meer en goedkoper te kunnen produceren. Maar dat leidt op zijn beurt tot lagere prijzen.”

Goedkope energie! Het zou iets moeten zijn waar iedereen blij om wordt. Maar onder het kapitalisme leidt dit tot crisis. De reden daarvan is dat de winsten van de bedrijven door de overproductie in het gedrang komen. Het eindresultaat zou kunnen zijn dat de broodnodige investeringen niet gedaan worden.

Het bankroet van de vrije markt

Nagenoeg alle wetenschappelijke modellen om de klimaatverandering tegen te gaan, voorzien ook in negatieve uitstoot. Dat betekent dat we ook CO₂ uit de atmosfeer moeten halen als we de temperatuurstijging tot 2°C willen beperken.

Maar terwijl het al een heikele taak is om een markt te scheppen voor groene energie, moeten we negatieve emissies definitief opbergen als een droom die niet te verwezenlijken is onder het kapitalisme. The Economist: “Het is mogelijk om groene energie op een winstgevende manier een flink deel van de elektriciteitsvoorziening te laten leveren. Maar niemand weet hoe men rijk zou kunnen worden door broeikasgassen uit de lucht te halen.”

Is dit geen perfecte samenvatting van het probleem? Er is geen winst uit te halen, dus zal het niet gebeuren.

Het zit namelijk zo: het kapitalisme is de oorzaak van klimaatverandering, maar legt de rekening en de schuld op ons ‘allen’ (lees: de jongeren en arbeiders), uitgebuite landen worden in staat van onderontwikkeling behouden, die hierdoor zeer kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering, en vormt daar bovenop nog eens een barrière om dit klimaatprobleem werkelijk op te lossen.

Het socialistisch antwoord

Het is niet moeilijk om de maatregelen op te sommen die nodig zijn om het klimaat te redden. Internationaal moet er een gecoördineerde inspanning komen om fossiele brandstoffen gefaseerd te vervangen door groene energie. De technologie daarvoor bestaat.

Programma’s voor negatieve emissie van broeikasgassen moeten op wereldvlak uitgerold worden. De landbouw moet worden gerationaliseerd en gepland, waarbij afgestapt wordt van monocultuur en herbebossing wordt voorzien.

Dit is enkel mogelijk als we de controle verkrijgen over de reusachtige monopolies die vandaag de wereldeconomie beheersen. Zoals eerder benoemd, recent onderzoek heeft getoond dat honderd bedrijven verantwoordelijk zijn voor 71% van de industriële uitstoot wereldwijd. 500 bedrijven zijn verantwoordelijk voor 70% van de ontbossing. Maar hoe gaan we deze bedrijven dwingen om te handelen in het algemeen belang? Wat je niet bezit kun je niet controleren. De enige oplossing is om de banken, deze gigantische landbouw- en voedingsbedrijven en andere monopolies in gemeenschapsbezit te brengen. Zo kan de wereldeconomie op een democratische manier gepland worden, die in het belang zal dienen van alle mensen, niet alleen de 1%.

De onmacht van het kapitalisme om het milieu te redden is de sterkste reden om in te zien dat er slechts één oplossing is: een socialistische economie.

Meer van Lubna en andere marxisten lezen? Bezoek de site van Revolutie: www.marxisten.nl