Journalistiek in Irak: motor van de democratie of een westers exportproduct?
Beeld /// EP
Onlangs was ik bij de Tegenlicht MeetUp over de aflevering ‘Wijze lessen uit het Midden-Oosten’. Met onder andere Judit Neurink, Midden-Oosten correspondent voor Trouw werd teruggeblikt en vooruitgekeken. Ik hoorde welke lessen van het verleden geleerd kunnen worden, zowel op politiek als journalistiek vlak. Eén daarvan ging over journalistiek als katalysator van een democratisch Irak. Correspondente Neurink leidde ruim acht jaar lang jonge Irakezen op tot journalist, in de hoop op die manier de democratie in het land te stimuleren. Een nobel initiatief, dat in de praktijk niet gemakkelijk bleek.
Journalisten worden in veel Europese landen en de Verenigde Staten vaak gezien als de waakhonden van de democratie. Sterker nog: volgens velen is een democratie niet mogelijk zonder een goed werkend journalistiek apparaat. In The elements of journalism schrijven Kovachs en Rosenthiel dat de journalistiek een onafhankelijke machtsmonitor moet zijn die de powerful few in de samenleving nauwlettend in de gaten dient te houden. Ook als journalist in opleiding krijg ik meer dan eens te horen dat journalistiek als een vierde macht naast de trias politica van wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht staat.
Ze kennen de democratie niet, dus ze weten ook niet hoe ze met journalistiek hieraan kunnen bijdragen.
Als journalistiek hier in Nederland de democratie in stand houdt, zou het toch ook democratie kunnen brengen in landen waar dit nog niet zo is? Dat is de gedachte die Judit Neurink bij vertrek naar Irak moet hebben gehad. In 2008 zette ze daar een eigen mediatrainingscentrum op: The Independent Media Centre in Kurdistan. Op de website valt te lezen dat het centrum is opgericht om ‘de kwaliteit van de media in Irak te verbeteren en de democratie te helpen ontwikkelen.’ Een aantal studenten is goed terecht gekomen, vertelt ze, maar de democratie stimuleren, dat is niet gelukt. Enigszins gefrustreerd vertelt Neurink dat ‘ze de democratie niet kennen, dus weten ze ook niet hoe ze met journalistiek hieraan kunnen bijdragen’. Burgers hebben volgens Neurink niet door dat ze zich moeten laten horen. “Wij hebben geen mening’, zeggen mensen al snel. Blijkbaar kunnen ze de democratie niet aan.’
Deze uitspraken stuiten al snel op weerstand van het publiek. ‘Waarom moeten wij daar democratie komen brengen? Wat hebben zij aan onze westerse waarden?’, vraagt een man die antropoloog zou kunnen zijn. Mounir Samuel, columnist en politicoloog, voegt daaraan toe: ‘Wij meten democratie af aan of er eerlijke verkiezingen zijn, en die zijn er niet. Maar zo werkt het daar niet. Ik denk dat Arabieren heel goed weten wat democratie is.’
Is onze journalistiek wel de weg naar hun democratie?
Naar aanleiding van het gesprek doemen belangrijke vragen op: Is onze journalistiek wel de weg naar hun democratie? Zijn journalisten uit Nederland, ook al wonen zij lange tijd in Irak, in staat om te oordelen over wat een democratie in Irak inhoudt? Kan je aan de hand van jouw voorwaarden voor democratie stellen dat andere mensen de democratie niet kennen?
‘Ze moeten het misschien op hun eigen manier doen, en niet van buitenaf opgelegd krijgen’, is de wijze les die Neurink uiteindelijk geleerd heeft. Maar wat is hun eigen manier dan? Journalistiek kan, zeker wanneer het op een constructieve en eerlijke manier plaatsvindt, veel opleveren. Maar journalistiek is evenzogoed de druppel die de emmer doet overlopen, als een druppel op de gloeiende plaat: denk aan de Arabische lente, waarbij bloggers en journalisten in de frontlinie van de revolutie stonden. Tegelijkertijd is er van ‘democratie’ nog geen sprake in de landen waar in 2011 de crisis losbarstte. De wisselwerking tussen democratie en journalistiek zoals wij die kennen, blijkt niet zo gemakkelijk te kopiëren.
Wanneer er in een land geen eerlijke verkiezingen zijn en er bijna tweeduizend gevangenen wachten op de doodstraf, is het dan wel mogelijk om journalistiek uit te voeren zoals we dat hier doen? Een herdefiniëring van journalistiek én van democratie is op zijn plaats wanneer journalisten een bijdrage willen leveren in landen waar vrijheid van meningsuiting niet vanzelfsprekend is. Ik ben benieuwd naar jouw mening. Hoe denk jij over de rol van journalistiek in Irak? Is de focus op het brengen van democratie terecht of moet de doelen worden bijgesteld? En hoe zou journalistiek daaraan een bijdrage kunnen leveren?
