Eerst zien, dan geloven

Ken jij de 3-jarige Aylan Kurdi nog? Het jongetje dat tijdens de oversteek naar ‘het beloofde land’ verdronk? Waarschijnlijk herinner je je het wel. Weet je nog wat hij aan had en hoe hij levenloos op het nog vochtige strand lag? Weet je nog wat voor gevoel je kreeg toen je naar hem keek?

Als je geen beeld had gezien, als fotografen niet op het ‘juiste’ moment op de plek waren waar Aylan aanspoelde, had niemand waarschijnlijk ooit over hem gehoord en als zeker niet nog aan hem teruggedacht. Maar deze keer is er een beeld, een beeld van een eenzaam jongetje, en dat maakte heel wat los. Dagelijks komen er berichten voorbij van dramatische, gewelddadige en mensonterende gebeurtenissen elders. De verhalen verspreiden zich, maken iets los of niet, en verdwijnen veelal vervolgens in het niets. Want het is daar, niet hier.

Maar toch is er iets wat de gebeurtenissen van ‘daar’ dichter bij ‘hier’ brengt. Iets wat uiterst belangrijk is voor de bewustwording van conflictueuze situaties, iets wat ‘Meer dan 100 doden in Syrië bij aanslag op bus konvooi’ dichterbij brengt en iets wat deze honderd doden minder anoniem maakt: beeld. Vaak hebben we beelden nodig om iets binnen te laten komen, in een zoektocht om te begrijpen wat er aan de hand is met de wereld. Zijn wij immuun geworden voor woorden en hebben wij daarom beelden nodig om verhalen op ons in te laten werken?

Ik bezocht de opening van het World Press Photo Festival 2017 in het Compagnietheater in Amsterdam, waar ’s werelds beste nieuwsfotografie bij elkaar wordt gebracht. Hier, omringd door honderden fotografen en enthousiastelingen nam ik plaats in de grote zaal, klaar om te luisteren naar inspirerende nieuwsfotografen en het verhaal achter de door hen geschoten beelden.

De beschadigde mens

‘You all have a strange hobby’, zegt de presentator van het evenement, ‘you are looking for the damaged, you are showing things people do not want to see, the horror, the violence, the bad news’.

Waarom is het de beschadigde mens die deze fotografen opzoeken en vast willen leggen? Nieuwsfotograaf Muhammad Muheisen legt uit dat het van belang is om als nog onbekende fotograaf een sprong in het diepe te wagen, om naar gevaarlijke plekken af te reizen en je eigen leven te riskeren, om als fotograaf opgemerkt te worden. Muheisen lijkt het te brengen alsof het bezoek aan een oorlog, een hongersnood of mensonterende omstandigheden voor een fotograaf gezien kan worden als een overgangsritueel, als een zogenaamde rite-de-passage waarna een fotograaf als volwaardig wordt beschouwd. Hoewel hij aangeeft dat het mede van belang is deze situaties vast te leggen, om verhalen te verspreiden die anders niet of nauwelijks verteld worden, zou het naar mijn mening niet moeten gaan om het proces van de fotograaf zelf. Hoewel er altijd een vorm van eigenbelang een rol speelt op het moment dat je naar een andere plek gaat om jouw hulp op jouw manier aan te bieden, lijkt hij het hier te brengen als een ontgroening.

De kracht van fotografie

Fotograaf en journalist Robin Hammond toont een andere kant van de rol als fotojournalist. Hammond houdt zich ook bezig met het vastleggen van humanitaire problemen, die met name gebonden zijn aan mensenrechten. Hij spreekt uit verrast te zijn dat deze specifieke foto van hem een prijs gewonnen heeft. Pas nadat hij had gewonnen begon hij zich de kracht van de foto en het omliggende verhaal te beseffen. Wat het was met deze specifieke foto, was dat het de slachtoffers een naam geeft, letterlijk. Het gaat Hammond immers om de personen binnen het probleem, niet om het probleem zelf. In dit geval ging het om het bestaande stigma omtrent geestelijk zieke mensen in Zuid-Soedan, zoals Hellen. Empathie wordt opgewekt als het gaat om individuen met een naam, stelt Hammond.

De lens van de camera brengt het beeld letterlijk en figuurlijk dichterbij en zorgt ervoor dat slachtoffers een gezicht krijgen. Een gezicht dat nodig is voor herkenning, voor het overdragen van de ervaring van rauwe pijn, voor het begrip dat het gaat om échte mensen, beschadigde mensen, mensen van vlees en bloed, mensen zoals Aylan.

De World Press Photo expositie is tot 9 juli te aanschouwen in de Nieuwe Kerk in Amsterdam!