Marcia Luyten

In de tijd van de mijnbouw floreerde de Limburgse economie en profiteerde Nederland mee. Toch zijn veel Nederlanders niet op de hoogte van deze geschiedenis. Zij kennen de mijnen vooral door de slechte arbeids-omstandigheden. Waarom zou je daar naar terugverlangen? Journalist en schrijver Marcia Luyten trok naar haar geboortestreek en onderzocht deze industrie. Dit verborgen verhaal vereeuwigde ze in het boek Het geluk van Limburg.

Tekst /// Nikki Verhoeven

Beeld /// Lotje van den Dungen

Voor haar werk reisde Luyten veel door Afrika, daar leerde ze de enorme impact die de mijnbouw heeft op de bevolking, economie en cultuur kennen. Het zette haar aan het denken. Hoe was het mogelijk dat ze niets afwist van de steenkoolindustrie in het gebied waar ze zelf vandaan kwam: het Limburgse Wijnandsrade? En waarom verlangden Limburgers terug naar de tijd van de mijnen, terwijl mijnbouw nu als gevaarlijke en ongezonde slavenarbeid wordt gezien? ‘Die dubbelzinnigheid wilde ik onderzoeken’, vertelt Luyten. ‘Ook trok de stijgende populariteit van Geert Wilders in de Oude Mijnstreek mijn aandacht. Ik had het idee dat dat iets te maken had met de oude mijnen, hoewel ik nog niet wist wat.’

Speelde de immigratie van buitenlandse mijnwerkers een rol bij die groei van de PVV in Limburg?

‘De eerste immigratiestroom mijnwerkers leverde inderdaad sociale problemen op, daarom ging de staat zich ermee bemoeien. Daardoor kwamen er enerzijds minder buitenlandse mijnwerkers, anderzijds integreerden de buitenlandse mijnwerkers die er al waren beter. De mijnen werkten als integratiemachine. Toen in 2010 de PVV opspeelde was integratie eigenlijk helemaal geen probleem meer.’

‘Toch waren de mensen in de oude mijnstreek die ik sprak wel tegen “buitenlanders”. Het is een groep die zwaar getroffen is door factoren van buitenaf, onder andere door Den Haag, toen de mijnen sloten. Joop den Uyl (destijds politiek leider van de Partij van de Arbeid, red.) beloofde perspectief op werkgelegenheid en een voortdurende welvaart, maar kon deze beloften niet waarmaken. Limburg kelderde in welvaart. Hier komt hun afkeer voor alles van buiten Limburg vandaan.’

Limburg kelderde in welvaart. Hier komt hun afkeer voor alles van buiten Limburg vandaan.

Hadden de Limburgers zelf niet meer moeten ondernemen om die werkgelegenheid te creëren, in plaats van te wijzen naar Den Haag?

‘Limburg was in de tijd van de mijnen een soort koloniale exploitatie van de staat met als doel de perfecte mijnwerkers te creëren die nooit in opstand zouden komen. Er werd goed voor die mensen gezorgd, daarom werkte dat systeem. De Limburgers waren zo drie generaties lang gedrild om te gehoorzamen aan de kerk, de mijndirecteur en de staat. Het idee van zelf ondernemen bestond daar niet. Alles wat nodig is voor een ondernemersgeest was uit die mensen geramd. Toen de mijnen werden gesloten door de vondst van de gasbel in Groningen en de import van goedkope kolen uit Amerika bleef er niet veel over voor deze mensen. Je kon niet van ze verwachten dat ze zelf iets zouden gaan ondernemen.’

En het sentiment, dat Limburg in de steek is gelaten, heerst dat nog steeds?

‘Daar begint nu, na twintig jaar, verandering in te komen. Er is weer ruimte voor optimisme. Het heeft de landelijke kranten niet gehaald, maar vorig jaar won die Oude Mijnstreek, die nu Parkstad heet, bijvoorbeeld een wereldwijde prijs voor de meest veelbelovende toeristische ontwikkeling. Ook is er steeds meer hoogwaardige werkgelegenheid en blijven studenten van de Universiteit van Maastricht steeds vaker in Maastricht wonen na het afronden van hun studie. Verder heeft Heerlen veel geïnvesteerd in cultuur met een interessante culturele underground scene als gevolg, veel interessanter dan in Maastricht. Zo zie je dat de Oude Mijnstreek zich opnieuw positioneert.’

Bestaat er in de media een bepaald beeld over Limburg dat je met dit boek wilde doorbreken?

‘Tijdens mijn onderzoek stuitte ik op veel clichés en denigrerende vooroordelen over Limburg waar ik me aan ging ergeren, maar dat was niet het beginpunt van mijn onderzoek. Ik begon het onderzoek uit nieuwsgierigheid voor wat zich bijna letterlijk onder mijn voeten heeft afgespeeld. Naast het doorbreken van clichés leek het mij goed dat men meer kennis zou hebben van Limburg, gezien het feit dat Nederland ontzettend veel van Limburg heeft geprofiteerd, maar de Limburgers vervolgens in de steek zijn gelaten en zijn vergeten. Ik was op een gegeven moment eigenlijk bezig met het corrigeren van de historiografie.’

Wat is het verborgen verhaal van Limburg?

‘Het verborgen verhaal is het geluk van Limburg: de trots, glorie en welvaart die voortkwam uit de steenkoolindustrie. Heerlen was in de jaren vijftig samen met Rotterdam de meest welvarende stad van Nederland. In de tijd van de mijnen waren de mijnwerkers macho’s op brommers, met vetkuiven, leren jasjes en een pakje sigaretten in hun borstzak, een soort James Deans. Het waren de mensen die als eersten een tv konden aanschaffen, omdat zij de bestbetaalde arbeiders van Nederland waren. Nu bestaat alleen nog het beeld van de mijnwerkers als zielige oude mannen die stikken in hun eigen stoflongen. Ik vond het belangrijk om ook het beeld van die tijd te laten zien. Het verhaal dat ik wil vertellen is die van de vergeten glorie en de trots.’