Een coronafilosofietje
Tekst en beeld: Rowan Meereboer
Het coronavirus wordt door verschillende mensen op verschillende manieren geïnterpreteerd. Volgens sommigen heeft corona een nut, een doel en een plan de campagne. Alsof het virus een bewust handelend organisme is. En dat is begrijpelijk. Want het lijkt soms wel alsof het virus doelgericht te werk gaat. In het huidige denken wordt er vaak niet gespeculeerd over een mogelijke bedoeling achter natuurlijke fenomenen. Dingen ontstaan toevallig en veroorzaken toevallig andere dingen.
Een bedoeling achter corona?
In religieus denken komt dit soort redeneringen nog wel regelmatig voor. Vanuit religieuze hoek komt dan ook het geluid dat corona er is om de mens te ‘straffen’ of om de mens ‘bewust te maken van zijn sterfelijkheid’. Zo zijn er fundamentalistische predikers in de Verenigde Staten die corona omschrijven als een straf van God, die hij zou hebben opgelegd vanwege de menselijke zonden.
Buiten religie om zijn er ook anderen die corona een doel toeschrijven. Zo zijn er bijvoorbeeld klimaatactivisten die corona als afweermechanisme van de natuur zien. Ook presentator en bioloog Midas Dekkers neemt eenzelfde soort standpunt in. Zo stelt Dekkers in het Belgische weekblad HUMO het volgende: ‘’ Hoe meer een diersoort in aantal toeneemt, hoe meer de natuurkrachten zich daartegen verzetten’’.
Ook zijn er theorieën die wijzen op een menselijke intentie. Zo zijn er complottheorieën dat de Chinese of de Amerikaanse overheid achter het ontwikkelen van het virus zit.
De redenering dat er achter corona een intentie zit, is een teleologische redenering te noemen. In een teleologische redenering wordt het karakter van een fenomeen bepaald door het eindpunt waar een fenomeen zich naartoe beweegt. Een teleologische redenering is bijvoorbeeld: ‘Een gnoe wordt geboren zodat een leeuw hem kan eten’.
Teleologisch denken komt ook terug in de filosofie van Aristoteles die in de academische wereld enigszins uit de mode is geraakt. In deze filosofie bepaalt niet alleen het verleden, maar ook de toekomst voortdurend het karakter van het heden.
Vier oorzaken
Aristoteles bepleitte dat een fenomeen te verklaren is aan de hand van vier verschillende oorzaken. Ten eerste is er de causa materialis; het materiaal waaruit een fenomeen zich opbouwt. Dan is er de causa formalis; het design waarnaar een fenomeen zich opbouwt. Een derde oorzaak is de causa efficiens, dit gaat om de handeling die het fenomeen bewerkstelligd. En een vierde oorzaak de causa finalis. Dit gaat om het doel waarnaar een fenomeen zich beweegt. De vier oorzaken zou je kunnen toepassen op een schilderij, de causa materialis is in dit geval het verf en het doek, de causa formalis is het idee dat de schilder heeft en de causa efficiens is de schilder zelf. De causa finalis is geeft antwoord op de vraag waarom het schilderij er is en zou kunnen zijn: ‘om aan de muur te hangen’.
We zouden deze vier oorzaken kunnen toepassen op de vraag: Wat zijn de oorzaken van de huidige pandemie? De causa materialis zou dan het coronavirus zelf zijn. De causa formalis zou het DNA van het virus zijn dat het zo besmettelijk maakt. De causa efficiens zouden omtrent dit vraagstuk bijvoorbeeld de handelingen van mensen zijn die het virus heeft doen verspreiden. De causa finalis zou het antwoord moeten zijn op de vraag wat het doel is van de pandemie. Uiteraard kunnen we hier alleen maar over speculeren.
We weten het niet
Speculaties over eventuele intenties van corona worden veel bekritiseerd vanuit de academische hoek. Dit soort speculaties zijn immers niet verifieerbaar noch falsifieerbaar. De overtuiging dat corona geen doel heeft is echter net zo ontoetsbaar als de overtuiging dat corona wél een doel heeft. Mits er natuurlijk een menselijke intentie achter zou zitten.
Voor de meesten is een redenering die bepleit dat corona een doel heeft niet logisch. Dit neemt niet weg dat corona daadwerkelijk geen doel heeft. Dat weten we niet, en kunnen we niet weten. Het vaststellen dat we niet weten of corona een doel heeft is geen aantrekkelijke gedachte. Dit beangstigd ons. Maar ook al zijn dit soort gedachtes beangstigend, het zou mooi zijn als we er open meer open voor konden staan.
