De antropologie van maté

Tekst & Beeld: Noah Dortalina

Yerba maté is een theeachtige infusie die zijn oorsprong heeft in de Zuid-Amerikaanse landen Argentinië, Brazilië en Uruguay. Inmiddels is de drank in verschillende vormen ook populair geworden in (West-)Europa en delen van het Midden-Oosten. De drank heeft een hoog cafeïnegehalte en werkt opwekkend. Niet alleen is maté een erg lekker alternatief voor koffie, ook vanuit antropologisch aspect zijn meerdere aspecten aan het drankje heel erg interessant. Zo kan het ons iets vertellen over bijvoorbeeld migratie, cultuur en rituelen.

Migratie

Je ontkomt er niet aan om woorden of begrippen invulling te geven vanuit je eigen context. Enerzijds is dit begrijpelijk en komt het voort uit de menselijke psyché, maar zonder hier kritisch naar te kijken kan het zorgen voor een problematisch wereldbeeld. Bijvoorbeeld wanneer het aankomt op het woord migratie. Vanuit de context van een (west-)Europeaan is de associatie tussen migratie en het Westen als eindpunt van deze migratie snel gelegd. In zijn boek Europe and the people without history ageert de antropoloog Erik Wolf tegen eurocentristische denkbeelden die ten grondslag liggen aan opvattingen zoals deze. Hij doet dat door aan te tonen dat er heel veel connecties zijn en zijn geweest tussen verschillende culturen.

Maté is een uitstekend voorbeeld van zulke connecties. Er zijn verscheidene grote migratiegolven tussen het Midden-Oosten en Zuid-Amerika geweest. Vooral veel Libanezen en Syriërs hebben in de 19e en 20e eeuw de oversteek gemaakt naar Zuid-Amerika. Toen de economische situatie in de jaren 70 verslechterde zijn vele duizenden van hun teruggekeerd naar het land van hun (groot-)ouders. Daarbij namen ze nieuwe culturele gebruiken, zoals de consumptie van maté, mee. Deze migratiestromen hebben ervoor gezorgd dat je tegenwoordig op veel plekken in Libanon en Syrië mensen een traditioneel Zuid-Amerikaans drankje ziet drinken.

Cultuur en rituelen

Een ander interessant aspect van maté is de manier waarop het wordt bereid en gedronken. Maté wordt traditioneel vooral gedronken in groepsverband. Het is een drank die vaak wordt aangeboden aan gasten, en het niet aanbieden van maté kan in sommige gevallen worden opgevat als een belediging. De maté bladeren worden in een kalebas, een soort gedroogde en uitgeholde pompoen, overgoten met heet water. Dit wordt meestal gedaan door de gastheer of gastvrouw, of een ander belangrijk aanwezig persoon. Wanneer de kalebas leeg is ben je geacht om hem terug te geven. Deze wordt dan opnieuw gevuld en doorgegeven tot iedereen heeft aangegeven genoeg te hebben gehad of de maté zijn smaak verliest.

Het drinken van maté heeft vanwege de ongeschreven regels en gebruiken die erbij betrokken zijn een ritueel karakter. Het is een moment om een bewuste pauze te nemen van de dagelijkse drukte en samen te komen met vrienden, familie of collega’s. Op deze manier geeft het drinken van maté vorm aan de sociale interacties van veel mensen in Zuid-Amerika. Het feit dat de maté gedeeld wordt, en niet iedereen uit een eigen kalebas drinkt, onderstreept de verbindende functie die het heeft.

Kortom, maté is meer dan een lekker opwekkend drankje. Het is een mooi voorbeeld van een onderbelicht deel in onze geschiedenis, internationale connecties zonder directe westerse betrokkenheid. Daarnaast is de kalebas een drager van cultuur, het geeft vorm aan nationale identificatie maar overstijgt tegelijkertijd grenzen.

Ik drink er nog eentje.