De wegen van het internet

Tekst // Titus Scholten

Ingang

Als we over het internet spreken moet als eerst opgemerkt worden dat het eigenlijk nooit “van ons”, de simpele burgerlijke ziel, had moeten zijn. De technologie die ten grondslag ligt aan het internet dat we heden ten dage kennen was ontwikkelt door de federale overheid van de V.S. om een foutloos communicatienetwerk te maken voor interne militaire en academische boodschappen. Deze voorloper, ARPA genoemd, werd door samenloop van omstandigheden, voornamelijk door commercieel belang, steeds verder beschikbaar voor het publiek. De prille websites die het internetlandschap vormgaven in de vroege jaren ’80 waren vaak niet meer dan enkele vensters, met een knop hier en daar dat doorverwees naar een ander venster of een ander deed sluiten. Uitklapvensters waren immens populair.

Eerste afslag links

Tegenwoordig is het internet bijna niet meer weg te denken in onze wereld. Elke interactie, on- en ­offline, heeft een zweem van het internet over zich heen. Posters die via een website geprint worden; bestellingen van meubels; het inventariseren van je boodschappen voordat je naar de supermarkt gaat; Netflix-series die besproken worden terwijl men in zijn of haar koffie roert; de taal die men in toenemende mate bezigt (in Twitter of telegramstijl) als men een punt wil maken (denk aan one-liners of hashtag-waardige platitudes): het internet kan werkelijk overal gevonden worden. Het is een hyperrealiteit die over de onze is gelegd, naar de theorie van Jean Baudrillard, Franse postmoderne filosoof en socioloog. Het hyperechte is een kopie van een origineel, waarbij het origineel niet meer bestaat of niet meer geïdentificeerd kan worden. Het internet kopieert ideeën van de werkelijke wereld en reproduceert ze in haar eigen leefomgeving. Men kan vertoeven in het internet en zich afsluiten van de werkelijke wereld. De ontwikkeling van virtual realitiy, waar de gebruiker met een bril en wat apparatuur in een andere wereld geteleporteerd kan worden, is in dit licht bezien zorgwekkend. Baudrillard wordt voornamelijk aangehaald als een kritiek op de huidige media die elk moment ons bewustzijn informeert en vormt. Het internet als een abstracte entiteit gebruikt ideeën en beelden en vormt ze tot een schreeuwend schrikbeeld, vol stereotypische generalisaties en appèls op basale instincten. Dit kan gelezen worden als een indirecte kritiek op de consumptiedrift die de laat-kapitalistische corporaties aanwakkeren uit winststreving. Zoals eerder aangehaald is het huidige internet mede tot stand gekomen door de commercialisatie van de al bestaande technologie, dus deze verbinding is niet per se vergezocht noch misplaatst. Er valt wat te zeggen voor het idee dat iets wordt beïnvloed door datgene dat het heeft gecreëerd, zoals kinderen door hun ouders.

Om de hoek

Zonder al te cynisch te zijn over het internet moet ook gezegd worden dat het een ongelooflijke interconnectiviteit heeft teweeggebracht onder de zeer diverse bewoners van deze aardbol. De eerste keer dat ik werkelijk begrepen voelde, dat wat ik deed en ervaarde ook werd ervaren door anderen, kwam tot mij door het welbekende format van de meme (in het Nederland noemt men dit schijnbaar een meem, maar om voor de hand liggende redenen zal ik mij beperken tot de Engelse term). Toen ik een jaar of twaalf was kwam ik een meme tegen die in twee korte vensters het plezier van spelen met doucheschuim in bad weergaf. Iets kleins en redelijk insignificant, wellicht, maar ik had nooit gedacht dat dit zo’n populaire bezigheid was dat het meme-waardig was. Ik wijd dit ten dele aan mijn eigen introverte natuur, maar dit is ook niet onbelangrijk om op te merken. Door de anonimiteit die het internet biedt aan de gebruiker kunnen ook meer introverte persoonlijkheden, vrij van de druk van een sociale aangelegenheid, op hun eigen tijd een meme verzinnen, maken en online zetten. Het internet geeft een stem aan diegene die in andere situaties niet zo gauw hun stem zullen laten horen.

Kruispunt: vierde afslag rechts

De voorgaande alinea echoot het idee van Benedict Anderson over ‘verbeelde gemeenschappen’. Deze worden gevormd omdat mensen die elkaar nog nooit eerder gezien hebben om een of andere reden een onderlinge verbondenheid voelen. De meme-cultuur is een geestelijke en emotionele ‘verbeelde gemeenschap’ door het inherente karakter van de meme, namelijk het opwekken van een gevoel of gedachte die door een grote groep mensen gevoeld en gedacht wordt. De flexibiliteit van een meme ligt ten dele ten grondslag van zijn repliceerbaarheid, maar de universaliteit van de gedachte of het gevoel dat ermee wordt uitgedragen. Ik wil hier ook het uitstekend geschreven artikel van Robin Stark over het Chad-Virgin memeformat aanhalen. Hij stelt dat de flexibiliteit van deze specifieke meme (de mate waarin het meerdere hiërarchische tweedelingen kan blootleggen) de hoofdoorzaak is van de populaire aard van de meme. Maar ik meen dat de gevoelswaarde van de meme de ware reden van de populariteit is. De oorspronkelijke dichotomie tussen de chad (masculien, alfa, triomfantelijk en lichtelijk stupide) versus de virgin (feminien, gamma, neerbogen maar in essentie een miskend genie) legt een sociale gevoeligheid bloot die mannen kunnen ervaren in de wereld. “Why do nice guys finish last?” is de essentiële emotieve boodschap van de meme. Het doet ons in komische termen nadenken over een sociale verhouding die, wellicht, ten onrechte is: laat de feministen niet denken dat alleen vrouwen het zwaar hebben. Daarnaast is de meme altijd lichtelijk ironisch. Elke populaire meme, van Pepe tot chad en de oudere memetische enumeraties van “Me Gusta” of “U Mad” zijn belachelijk slecht getekend. En met opzet. Hoe meer serieus de meme zichzelf neemt, hoe minder populair hij wordt. Dit is essentieel voor het begrijpen van wat een goede meme doet. Het probeert namelijk niks te doen: het doet simpelweg. En de repliceerbaarheid van een meme leidt onherroepelijk tot een zelfbewuste staat, waardoor de chad Virgin en de virgin Chad ontstaat, die de semantische orde van het oorspronkelijke format op z’n kop zet en té ironisch wordt. Het is een delicate balans die snel naar de ene of de andere kant omkantelt.

Eindpunt bereikt (?)

Het internet is de verwezenlijking van de natte droom van elke anarchist: decentraal, anti-hiërarchisch, collectivistisch en met een sterk rechtvaardigheidsgevoel voor het eigen territorium. Alhoewel de Moloch van het corporatisme haar tanden in de vrije handel van beeld en taal dat het internet brengt probeert te zetten weet het internet, tot zover, weerstand te bieden aan de imperialistische tendensen van dit monster. De recentelijk aangenomen Europese wetgeving omtrent kopierecht (het beruchte Artikel 13) is wel een indicatie dat de vrijheid die het internet biedt geen vanzelfsprekendheid is. Net als elke vrijheid is het een verworvenheid die keer op keer verdedigd en soms teruggewonnen moet worden door mensen die hun hart en ziel in de strijd willen gooien. Geen enkele belofte kan ons garanderen dat dingen vrij blijven zoals ze zijn. Zo ook met het internet.