Israëlisch theaterstuk is een ode aan de legendarische Oum Kalthoum

Oum Kalthoum: de Stem van Egypte, de Ster van het Oosten en de Moeder van alle Arabieren. Hoewel de legendarische zangeres al in 1975 overleden is, blijft ze tot op de dag van vandaag de harten van vele Egyptenaren en Arabieren veroveren. Én die van Israëliërs.

Een Israëlische theatergroep met Joodse en Arabische acteurs wijdt een toneelstuk aan het leven van één van de grootste en meest invloedrijke zangeressen die het Midden-Oosten ooit gekend heeft. Oum Kalthoum – A Musical is de alom geroemde productie van the Jaffa Theatre – A Stage for Arab-Hebrew Culture, die op uitnodiging van De Balie en KUNSTENISRAËL naar Amsterdam kwam.

Tekst // Loliet Witteveen 
Beeld // Jan Boeve (De Balie)

De Ster van het Oosten

Oum Kalthoum – A Musical is een biografisch theaterstuk over het roerige leven van Oum Kalthoum. De zangeres groeit in het begin van de twintigste eeuw op in een klein dorpje aan de Egyptische Nijldelta. Als dochter van een lokale imam leert ze al op jonge leeftijd de Koran reciteren en staat bekend om haar pure en krachtige stem. Omdat het in die tijd niet toegestaan is om als meisje publiekelijk op te treden, verkleedt haar vader haar als bedoeïenen jongen. Zo treedt ze op bij vele feesten en ceremonies in de omgeving.

In de vroege jaren ’20 laat de rijzende ster het platteland achter zich en vertrekt met haar familie naar de grote stad. Het is in het bruisende Caïro dat de carrière van Oum Kalthoum verder vorm krijgt. Haar traditionele en religieuze muziek ruilt ze in voor modernere liefdesliedjes. Ze laat zich beïnvloeden door traditionele Arabische poëzie en werkt samen met de beste componisten, schrijvers en dichters van die tijd, zoals Ahmad Shawqi, Ahmad Rami en Muhammad ‘Abd al-Wahhab. Zo maakt de zangeres het onmogelijke mogelijk en brengt ze de hoogstaande literatuur, die door analfabetisme voor velen ontoegankelijk was, onder de massa. Van jong tot oud en rijk tot arm: dankzij Oum Kalthoum zingt heel Egypte mee met de woorden van de klassiek-Arabische poëzie.

Elke maand is Oum Kalthoum te horen op de radio en klinkt haar stem door de hele Arabische wereld. De zangeres treedt overal op in het Midden-Oosten en één keer in Parijs, in 1967. “Het was een groot succes”, zegt ze in het theaterstuk. “Het publiek bleef applaudisseren en het gordijn kwam wel zeven keer omhoog. De meeste kaartjes werden gekocht door Joden uit Arabische landen. Dat mijn werk een vorm van verzoening is stemt mij vreugde…”

Oum Kalthoum’s nalatenschap

Tot op de dag van vandaag blijft de muziek van Oum Kalthoum de harten van Egyptenaren en Arabieren veroveren. Haar nalatenschap in het Midden-Oosten is immens. Ook Israëliërs luisteren naar haar muziek, vertelt de Israëlische hoofdrolspeelster Galit Gait. Ze legt uit dat zeker de helft van de Joden in Israël uit het Midden-Oosten komt. “Het zijn Arabische Joden, die rond 1948 naar Israël kwamen en te horen kregen dat ze de taal van de vijand spraken. Sinds tien, vijftien jaar zie je dat er een verandering op gang komt. Steeds meer mensen gaan weer naar Oum Kalthoum luisteren.”

Nu brengt het toneelstuk de muziek van de Egyptische diva naar Israël. “De meeste bezoekers van onze voorstelling zijn mensen die de Arabische cultuur missen”, aldus Gait. “Ze willen de Arabische muziek en de taal van hun grootouders weer horen.”

Het unieke aan het Jaffa Theater is dat het een theatrale samenwerking tussen Arabieren en Joden in Israël faciliteert. “De helft van ons is Arabisch, de andere helft is Joods”, zegt één van de acteurs na afloop van de voorstelling. “We willen laten zien dat het ook zó kan. We spelen niet alleen samen; we zijn echt een familie geworden.” Bijzonder is dat de dialogen in Oum Kalthoum – A Musical voor het overgrote deel in het Hebreeuws zijn en de muziek in het Arabisch.

Een ster die blijft schijnen

Met het iconische sjaaltje in de hand stapt de Israëlische Galit Gait als de Egyptische Oum Kalthoum op het toneel. We wanen ons in het twintigste-eeuwse Caïro en ervaren de kracht van de legendarische zangeres, haar indrukwekkende verschijning en de ontroerende muziek. We aanschouwen haar gepassioneerde liefdesrelatie met dichter Ahmad Rami en haar felle rivaliteit met Abed al Wahhab. We begrijpen de ontwikkeling van haar muziek tegen de achtergrond van een revolutionair Egypte. En we horen de woorden van de Arabische poëzie, ondersteund door prachtige muzikale begeleiding van de traditionele oud. Het wordt duidelijk dat, meer dan veertig jaar na Oum Kalthoum’s sterfdag, haar ster nog steeds schijnt.

 

Oum Kalthoum – Inta ‘Umri: https://www.youtube.com/watch?v=XPGHpBOt5sE

Inta ‘Umri (jij bent mijn leven) is het eerste lied dat Oum Kalthoum samen met dichter ‘Abd al-Wahhab maakt en groeit uit tot een klassieker.