Het ´toeval´ genaamd Zwarte Piet

Het is weer zover, de pepernoten liggen al maanden in de schappen, chocolade letters in alle smaken en niet te vergeten: de versiering van Sinterklaas en zijn knechten… of nee, Pieten. De oer-Hollandse traditie is officieel begonnen en de discussie die hierbij gepaard gaat is in volle gang.  Maar wat is er eigenlijk mis met onze traditie? Het is toch gewoon een kinderfeest?

Tekst //Surya Nahumury
Beeld // Isis Brandt Corstius

Voor veel mensen is het Sinterklaasfeest slechts een onschuldig kinderfeest waarin geen verbanden worden gelegd met racisme. Het is hoogtijd dat we onze vanzelfsprekendheden onder de loep nemen en eens proberen ons vaak kortzichtige referentiekader te verbreden. Zijn jullie er klaar voor? Daar gaan we dan:

‘Dit is gewoon onze traditie.´ ´Ik heb hele leuke herinneringen aan het Sinterklaasfeest en ik heb echt nooit het verband gelegd met slavernij.´ ´Kinderen zien hier helemaal geen kwaad in!´ ´Wat een onzin, het heeft niks met racisme te maken.´ ´Op Curaçao vieren ze het ook! Het moet gewoon een kinderfeest blijven!’ ‘Maar Zwarte Piet is helemaal geen slaaf, Zwarte Piet is een Moor!’

In een notendop opgesomd de meest gehoorde uitspraken van de gemiddelde Nederlander die we vast eens allemaal hebben gehoord. En zo niet, dan bij dezen.

(on)bewuste beeldvorming

De meest interessante vind ik toch altijd die over het ‘kinderfeest’. Over welke kinderen gaat dit? Gaat het over de net zo Nederlandse kinderen van kleur met krullend haar die rond deze periode opmerkingen naar hun hoofd geslingerd krijgen als: ‘Nou jij hoeft je niet meer te schminken’ en ‘Ha ga maar gauw de schoenen vullen’? Of gaat het over de kinderen die zelden in aanraking komen met zwarte mensen en zodra ze er één tegenkomen roepen: ‘Hé, kijk, Zwarte Piet’?

Beeldvorming is zeer belangrijk voor kinderen en beïnvloedt hun kijk op de wereld. Ook kinderen zien kleur en zien de onevenwichtige verhouding tussen de zwarte knecht en zijn witte meester, hoe ‘lief’ ze ook met elkaar omgaan. Als dit écht een kinderfeest zou zijn, zouden er niet zoveel kinderen (en volwassenen) trauma’s overhouden aan deze periode waarin ze worden geconfronteerd met een racistische Black Face karikatuur dat een negatieve stereotypering is van zwarte mensen.

Daarnaast is de discussie niet nieuw, in 1930 is de eerste vorm van kritiek te zien in de Groene Amsterdammer. Mijn groottantes die hier in de jaren veertig kwamen studeren moesten letterlijk schuilen in deze periode, omdat ze niet geassocieerd wilden worden met dat vreselijke figuur dat met een krom accent sprak en zich lomp gedroeg.

De tot slaaf gemaakten

Nederland is echt niet uniek als het gaat om ‘Black Face’. Tijdens de segregatie in Amerika waren ze er volop. Minstrel shows in Engeland idem dito. Ook in Nederland werden er films vertoond met Black Face- acteurs. Toevallig dat al deze landen een koloniaal-slavernijverleden kennen. Toevallig dat Zwarte Piet een afropruik heeft, creooloorbellen, een pakje van bediende tot slaafgemaakte en ook heel toevallig dat hij gebrekkig Nederlands praat. Is het ook toeval dat hij al het zware werk verricht? Toeval dat zijn lippen unaniem groot en rood zijn? Toeval dat hij eigenlijk geen identiteit heeft, ze heten allemaal ‘Piet’. Hé, zo behandelden witte kolonisten de Afrikaanse tot slaaf gemaakten toch ook? Ze werden allemaal het N-woord genoemd. Toeval?

Ten eerste spreken we over tot slaaf gemaakten en niet over ‘slaven’, geen enkel mens is geboren als slaaf. Ten tweede vraag ik me af waarom mensen denken dat Zwarte Piet als Moor een rechtvaardiging is van racisme. Zo zijn Moren zwarte mensen afkomstig uit Afrika, en mensen zijn geen kostuums. Moren zijn geen knechten geweest en we kunnen uit de liedjes, de beeldvorming en de geschiedenis opmaken dat Zwarte Piet een knecht is.

En ja het klopt, op Curaçao wordt het ook gevierd en zelfs sommige zwarte Nederlanders vieren het feest. Waarom zijn we daar over verbaasd? Zijn we vergeten dat Nederland een koloniaal-slavernij verleden kent en dat deze mensen dezelfde eenzijdige, eurocentrische geschiedenis onderwezen hebben gekregen als wij?

Nederland was één van de laatste landen die de slavernij heeft afgeschaft. Wettelijk in 1863, maar in Suriname moesten de tot slaaf gemaakten nog tien jaar doorwerken. Black Face is afschaft in Amerika, in Engeland, maar viert nog hoogtij in Nederland, wederom weer één van de laatste landen die dit afschaft. Toeval?

Wat we onszelf moeten gaan afvragen is waarom we zo graag onze eigen gevoelens en jeugdherinneringen centraal en zelfs superieur stellen aan de ervaringen van vele kinderen en volwassenen van kleur die pijnlijke herinneringen hieraan hebben. Hoe komt het dat we zo weinig afweten van de gedeelde Nederlandse geschiedenis? Waarom hebben we Zwarte Piet nog nodig?

Dit stuk is geschreven voor Tijdschrift Cul door een externe schrijver. Wil je ook je stukken op onze website zien verschijnen, mail dan voor meer informatie naar redactie@tijdschriftcul.nl!