Ceuta: wachtpost van Fort Europa

Tekst /// Nina Eshuis

Beeld /// Bob van Helden

Hoe dichter we bij de Spaanse grens komen, hoe meer Marokkaanse vlaggen we langs de weg signaleren. Net voor de douane spreekt een lid van de Guardia Civil, de Spaanse politie-eenheid, ons aan: ‘No photos, please.’ We zijn in Noord-Marokko bij de grens met Ceuta, die streng wordt bewaakt door een zes-metershoge muur die we in de verte kunnen zien. Zo’n dertigduizend migranten hebben in de afgelopen vijftien jaar geprobeerd die muur te trotseren, waarvan velen zonder succes.

Ceuta is een Spaanse exclave in het noorden van Marokko en is samen met de driehonderd kilometer oostelijker gelegen exclave Melilla het laatste stukje overgebleven gekoloniseerd Afrika. Ceuta telt ruim tachtigduizend inwoners en verwelkomt ieder jaar rond de miljoen toeristen. Die komen niet alleen af op de azuurblauwe zee. De recreanten komen voornamelijk om belastingvrij te winkelen, vanwege de status van Ceuta als vrijhaven. Naast de populariteit bij vakantiegangers is Ceuta ook in trek bij grote groepen migranten. Ze zijn vooral afkomstig uit Sub-Sahara-Afrika en dromen over een beter bestaan in Europa. De exclave is geografisch gezien de uitgelezen plek voor hen om de oversteek te maken, want Ceuta en Melilla zijn de enige twee landgrenzen tussen Afrika en Europa. Maar Spaans en Europees beleid maken het de migranten buitengewoon moeilijk.

Een dodelijke muur en een onmogelijke oversteek

Sinds Spanje in 1986 lid werd van de Europese Unie proberen migranten de oversteek al te maken. In 1993 werden er maatregelen getroffen door Spanje: een acht-kilometerslange en drie-metershoge muur op de grens tussen Marokko en Ceuta. Het bleek niet voldoende. Om de zoveel tijd bestormden groepen migranten de muur, waarbij herhaaldelijk tientallen doden vielen. De muur is inmiddels zes meter hoog en uitgerust met prikkeldraad, bewakingscamera’s, bewegingssensoren, infraroodcamera’s en bewakingsposten. De muur heeft tientallen miljoenen gekost, waarvan 75 procent gefinancierd is door de Europese Unie. Toch houdt het migranten nog steeds niet tegen om de oversteek te wagen.

In Ceuta was het lastig om mensen te spreken over het omstreden onderwerp. Ngo’s reageerden terughoudend en wantrouwend op onze verzoeken om langs te komen. De muur bleek een onderwerp waar liever niet over gesproken werd. Ook kwamen we met geen mogelijkheid bij de door Spanje gefinancierde tijdelijke opvangplek voor migranten in Ceuta, het Centros de Estancia Temporal de Inmigrantes (C.E.T.I.). Wel was Halid Mustafa, een medewerker van het Rode Kruis in Ceuta en het C.E.T.I., bereid ons te spreken. ‘De meeste migranten houden zich schuil in de omliggende bossen in Marokko’, vertelde Mustafa mij. Er zijn twee manieren om in Ceuta zonder papieren binnen te komen: klimmend over de muur of overzee. De grootste kans van slagen ligt in de zeeroute, maar de mogelijkheid op een fatale afloop is dan ook groter. Zo ging het in februari 2014 nog mis aan het strand van El Tarajal. Vijftien migranten probeerden daar al zwemmend aan Spaanse wal te raken, maar ze werden opgewacht door meerdere leden van de Guardia Civil die hen met rubberkogels beschoten, waarna ze alle vijftien overleden. Als het wél lukt de oversteek te maken, komen de meesten terecht in het C.E.T.I. in Ceuta. ‘Hier krijgen ze een bed, gezondheidshulp en bijvoorbeeld taallessen aangeboden in de tijd dat hun asielprocedure loopt’, vertelt Mustafa. Op het moment verblijven zo’n 513 mensen in het C.E.T.I.

Spanje blijft ver

Er is ook kritiek op de Spaanse asielprocedure en de manier waarop die wordt uitgevoerd. Onder andere de ngo CEAR en de UNHCR hebben hun ongenoegen hierover uitgesproken. De kritiek richt zich onder andere op het hardhandige optreden van de Guardia Civil aan de grens. Ook zouden volgens rapporten van de organisaties veel migranten bij wie de oversteek wel lukte, teruggestuurd worden zonder juridisch proces, wat tegen de Europese wet in gaat. Daarbij zouden veel migranten die wel in Ceuta verblijven, de oversteek naar het schiereiland Spanje niet mogen maken, waardoor ze als het ware gevangen zitten in de kleine exclave. Hier zou de Spaanse overheid het verdrag van Schengen mee schenden. Mustafa ontkende dit. ‘Als ze eenmaal binnen zijn, kunnen ze niet naar buiten worden gegooid. En als ze willen, kunnen ze door naar Spanje’, aldus Mustafa. Dat laatste geldt alleen voor de migranten wiens verzoek om asiel is geaccepteerd.

Ceuta is een eigenaardig stukje Europa in Afrika. Politiek gezien Europa, maar geografisch gezien Afrikaans. In de exclave houden de meeste bewoners zich niet zo bezig met de migranten. Velen komen niet bij de douaneovergang en hebben de muur nog nooit met eigen ogen bekeken. Ook wij kwamen niet dicht bij de muur zelf. Taxichauffeurs wilden ons niet brengen. Te gevaarlijk, want het is verboden om foto’s te maken van de muur. De strenge grensbewaking die wordt uitgevoerd door Spanje en de EU zijn enkel symptoombestrijding van het ‘vluchtelingenprobleem’, het lost niks op. De muur in Ceuta is een lichtend voorbeeld van een breder Europees beleid van strenge externe grensbewaking. Alles wordt in de strijd gegooid om ongewenst bezoek buiten de Europese omheining te houden. Ceuta is de poort naar Fort Europa.