Briefschrijven # [hesjtek] uitgestorven emic-term

Peer van Tetterode –

De opkomst van het nieuwe tijdperk van digitale communicatie heeft de sociale ruimte verandert. Mensen kunnen aan de ene kant van de wereld binnen een seconde iemand aan de andere kant van de wereld benaderen door middel van e-mail. Whatsapp-berichten hebben sociale netwerken aan elkaar geplakt als superlijm. Daarbij komt wel kijken dat oudere vormen van communicatie dreigen uit te sterven. Jammer. Daarom wil ik graag stil staan bij de uitstervende kunst van het briefschrijven en de nieuwe ordening van communicatie.

Mijn vader is een boekenverzamelaar met een grote voorliefde voor de Privédomein-reeks, uitgegeven door de arbeiderspers. Privédomein is een serie van autobiografische teksten en laat je kennis maken met de gedachtelanden van Edward Said, Pablo Neruda, Victor Segalen, Konstantin Paustovskij en August Willemsen. Velen van hen schreven over verre oorden en exotische anderen naar de geliefden thuis. De schrijvers vervaardigden brieven van inkt en papier. Dit “briefschrijven” is een ambacht dat in mijn generatie uitgestorven lijkt te zijn. Ze is een verzwolgen slachtoffer van de tsunami waarop wij allen hebben leren surfen, het internet. Dat doen wij op surfplanken gemaakt van IP-adressen, beladen met cookies, woest in het wild schietend met e-mails, gedeelde bestanden en chatmateriaal.

 

Technostalgie

Het is heel gek maar soms betrap ik mijzelf op het verlangen om terug te gaan naar die tijd dat het analoge briefschrijven nog heel normaal was. Dat terwijl het pakken van een pen, een stuk papier en het creëren van een enigszins logisch en voor een ander te snappen stelsel van vlekken en lijnen, niet onmogelijk is. Ik zou het dus zomaar kunnen doen. En toch steeds als ik aanstalten maak om de hiervoor beschreven daad te verrichten, word ik weerhouden. Niemand zit er echt op te wachten denk ik dan bij mezelf. Mensen ontvangen liever een Whatsapp-bericht, een sms, of in sommige gevallen een e-mail, want dat is sneller en doeltreffender. De enige mensen die tegenwoordig nog brieven lijken te sturen zijn romantische zielen op Valentijnsdag, mensen die werkzaam zijn bij de belastingdienst of bij politieke partijen in campagnetijd. Dat is tenminste wat ik opmaak uit mijn brievenbus, die verder vooral gevuld zit met reclamefolders, wat betaalbare bladen en kranten die ik vergeten ben om op te zeggen (en nu heb ik het niet over de CUL natuurlijk).

Dat gevoel van nostalgie wordt op meerdere fora al aangeduid als [i]technostalgie[/i], een begrip dat een verlangen naar vergane technologie omschrijft. Technostalgie toont zich al op gamebeurzen waar mensen in de rij staan voor zeldzame uitvoering van de eerste pacmanspelletjes, Super Nintendo en Nes-spellen. Ik verwacht dat de groei van dit fenomeen naar meerdere uithoeken van de samenleving zal doorzetten. Straks staan mensen in de rij voor inbelverbindingen, #nog een uitgestorven [i]emic[/i] term. Eigenlijk is zo’n gevoel van nostalgie idioot als men zich bedenkt dat technologie en de verkoop van technologie in eerste instantie altijd met moderniteit en vooruitgang wordt geassocieerd en in de laatste plaats met traditie en een verlangen naar vroeger.

 

De representatie van het communicatiemiddel 

Als het gaat over de implicaties van voortschrijdende technologie op de manier van communicatie is het interessant om naar inzichten te kijken uit verwante sociale wetenschappen, in dit geval de communicatiewetenschap. De Franse communicatiesociologen

Christian Licoppe en Zbigniew (#onuitspreekbaar) Smoreda hebben in 2005 een onderzoek gepubliceerd dat ingaat op de manier waarop sociale netwerken technologisch zijn ingebed. Communicatietechnologie construeert volgens hen het sociale netwerk van de actor in plaats van de andere kant op. De auteurs geven een verhelderend voorbeeld. Stel dat een kind geboren wordt, dan is dit het uitgelezen moment voor de ouders om hun sociale netwerk opnieuw te ordenen. Eerst sturen de ouders een sms of een Whatsapp-bericht naar de dichtstbij staande vrienden en familieleden. Deze personen worden geacht om het heugelijke nieuws niet te ver te laten uitlekken. Daarna worden de overige familieleden op de hoogte gesteld met een telefoonbericht. Vervolgens worden er e-mails verzonden en uiteindelijk worden er enkele weken later schriftelijke geboortekaarten van hot naar her verscheept.

Communicatietechnologie is de materiële basisstructuur van onze mededelingen. En deze basisstructuur is niet alleen het instrument van de sociale ruimte. Anders gezegd de indeling van sociale netwerken verandert maar tegelijkertijd krijgen oudere technieken nieuwe waarden. Een geboortekaart heeft anders dan een email, een sms of een Whatsapp-bericht iets nostalgisch, waardoor er door de verzender en ontvanger meer waarde aan wordt gehecht. De technologische optie die de ouder heeft om een geboortekaart te versturen zegt veel over de manier waarop de ouder zich wil representeren tegenover kennissen en verre vrienden, tantes en ooms. Technostalgie en de keuze van het communicatiemiddel zegt iets over de manier waarop mensen zich willen representeren tegenover de ander, het zegt iets over identiteitsinvulling. Zo ordenen mensen de vormen van communicatie wellicht onbewust op een manier die antropologen doet denken aan een evolutionistisch survivalschema à la Edward Tylor, waarin brieven en briefkaarten blijven voortbestaan naast Whatsapp-berichten bij gratie van traditie. Iemand die weigert om aan e-mails te doen, noch Whatsapp-berichten stuurt en zich beperkt tot het schrijven van brieven zal waarschijnlijk uitgesloten worden uit een grote sociaal abstracte ruimte maar wordt waarschijnlijk wel gerespecteerd om zijn stijl van communicatie.

 

Herwaardering

Mijn technostalgische gevoelens komen dus op in een tijd van een relatief snelle verandering in de inrichting van de sociale ruimte. Het is een tijd waar mensen een gekke waardering hebben voor oudere communicatietechnologieën, maar er zelf vaak slechts met formele of rituele omstandigheden zoals kindergeboorte aan meedoen. Er is wellicht geen noodzaak meer om brieven te schrijven met pen en papier, van brievenbus naar brievenbus. Er zou nu echter een herwaardering kunnen ontstaan voor de oude vergeelde brief en haar beminnaars.

 

Zo. En nu pak ik mijn typmachine maar weer eens uit de mottenballen.