Aandacht alsjeblieft; dit is belangrijk

Tekst // Susan Goldman

We weten ondertussen dat dingen om ons heen aan het opraken zijn: van fossiele brandstoffen voor in je auto tot aan koffie om je dag mee te beginnen. De vraag wordt alsmaar groter, maar het aanbod kan het niet bijbenen. Dit geldt echter niet alleen voor materiële goederen, ook iets waar we zelf de producenten van zijn, begint schaars te worden: aandacht. Gedefinieerd door Wikipedia als ‘het cognitief proces van zich selectief richting op één aspect van de omgeving, terwijl andere aspecten worden genegeerd’. Vooral in het laatste gedeelte van de definitie begint het probleem, want we kunnen ons bijna niet meer op één zaak richten in een samenleving waarin bijna alles tegelijk om aandacht lijkt te vragen. Waarom ik dit zo drastisch stel zal ik verhelderen met een aantal voorbeelden.
Loop een willekeurig restaurant binnen, neem plaats en kijk om je heen. Hoeveel mobieltjes zie je op tafel liggen? Soms zie je ze veilig opgedekt op het uiterste hoekje van de tafel liggen. Soms pontificaal in het midden, iets waar de gesprekspartners niet omheen kunnen, als een onmisbaar voorwerp in het dagelijks leven. Wanneer het schermpje van het apparaatje oplicht kunnen beide personen maar één ding doen, en dat is ernaar kijken. Kijken naar de melding van die ene vage kennis die een filmpje van zijn kat verkleed als kerstman deelt op Instagram.

Of neem deelname aan het openbaar vervoer en stap in de trein; een plek waar mensen elkaar niet kennen, maar waar ze toch allemaal één ding gemeen hebben en dat is reizen. Voor diegene die kijkt valt er meteen iets op: hoeveel mensen hebben daadwerkelijk aandacht voor hun omgeving? Ze zien niet dat de man die de coupé binnenkomt een bosje bloemen bij zich heeft en een vlinderdasje draagt, misschien op weg naar zijn grote liefde. En ze zien niet het veranderende uitzicht van weidse weiden met koeien, boerderijen met enorme tuinen waar kinderen in spelen: het uitzicht dat jij als reiziger voorbijraast.
Of neem een voorbeeld aan, wellicht jezelf. Als je in de ochtend zit te ontbijten met de krant erbij, of zit te scrollen door de insta-posts die je vannacht hebt moeten missen. Of wanneer je aan een opdracht zit te werken maar toch stiekem steeds naar het online aanbod van een webshop zit te kijken.
Sta erbij stil en het wordt ineens heel gek: slechts één enkel ding tegelijk doen, hoe moeilijk kan het zijn? Naar mijn mening zijn het voornamelijk twee dingen die aandacht bedreigen en dat zijn keuzes en verveling. Ten eerste worden we elke dag blootgesteld aan een scala van keuzemogelijkheden waardoor we het eng zijn gaan vinden om daadwerkelijk een keuze te maken. Vaak als we iets gekozen hebben komt de gedachte op dat je ook iets anders had kunnen doen, iets wat wellicht nuttiger of leuker was. Dus maken we maar geen keuze en doen we het allemaal tegelijk.
Ten tweede ligt verveling altijd op de loer. Als we opgegroeid zijn in een samenleving waarin ‘het druk hebben’ gelijk staat aan ‘succesvol zijn’, wat betekenen dan die momenten dat je even niets te doen hebt? Die paar minuten dat je op de bus staat te wachten. Of wanneer je Netflix-serie even vastloopt? Zelfs onze primaire levensbehoeftes lijden eronder. Eten bijvoorbeeld. We vervelen ons omdat we eten, maar we eten omdat we ons vervelen. Als je een keertje alleen eet pak je al snel iets erbij wat je vermaakt: je zet de tv aan of je leest wat. En als je een middag niks te doen hebt dan sta je toch vaker op om wat te gaan snaaien, terwijl je eigenlijk helemaal geen honger hebt. Natuurlijk, ik generaliseer, maar er is waarschijnlijk niemand die dit leest voor wie dit totaal vreemd in de oren klinkt.
Nu wil ik niet alleen maar pessimistisch overkomen. Er zijn zeker nog momenten van volledige aandacht. Bijvoorbeeld die ene keer toen je even een flink stuk door hebt kunnen studeren zonder afgeleid te zijn geweest. Echter, het feit dat we steeds meer moeite hebben om de volledige aandacht voor iets of iemand te hebben, is iets wat we op zichzelf al meer aandacht moeten geven. Het vooruitzicht dat de mens zich steeds leger gaat voelen omdat het nergens meer volledige aandacht in kan vinden, vind ik zorgwekkend. Helemaal voorkomen kan niet, aangezien we de wereld steeds sneller lijkt te gaan. Wat echter zeker zou kunnen helpen is om bewust te kiezen. Elke keuze gaat gepaard met een verlies, want bij het kiezen van het één kies je automatisch niet voor het ander. Maar dit verlies is oké: je kunt, sterker nog, je wilt niet alles hebben. En ja, we moeten ons als mens van al zoveel bewust zijn; de aarde warmt op en de wereld verdrinkt. Maar in tegenstelling tot de wereld redden van de ondergang, kun je met bewust je eigen keuzes maken wel iets redden, en dat is jezelf. Waarom heb je bijvoorbeeld jouw telefoon die om de minuut trilt op tafel liggen terwijl je een gezellig avondje hebt met je beste vriend? En waarom zit je gedachteloos jouw heerlijk avondmaaltje weg te eten terwijl je door je tijdlijn heen gaat? Natuurlijk hoef je niet in een übermensch te veranderen die nooit afleiding nodig heeft en die anderen veroordeelt omdat zij wel graag First Dates kijken met hun laptop op de schoot terwijl ze werken aan hun essay en tegelijkertijd Facebook open hebben staan. Maar een beetje meer aandacht voor de wereld om je heen, niemand die daaronder lijdt.