Opgeleukte versies van gewone meisjes
Onzekere tieners en uitvergrote sociale normen op GoSupermodel
Tekst: Roos Metselaar
Beeld: Oscar Slagveer
Tijdens pauzes op scholen zie je ze overal: kinderen die dansjes nadoen om op TikTok te plaatsen en die zichzelf met een filter zo mooi mogelijk op de foto zetten voor Instagram. De eerste verschijnselen van deze groeiende invloed van sociale media waren een decennium geleden ook al te zien. Zo’n tien jaar terug was ik zelf al onderdeel van een virtuele wereld die gekenmerkt werd door dezelfde onzekerheid en influencers: de ‘meiden community’ GoSupermodel.
Toen ik in 2009 een account aanmaakte op GoSupermodel, bestond de Nederlandse site nog maar net, maar waren er maandelijks al zo’n tweehonderd- tot tweehonderdvijftigduizend bezoekers. Deze bezoekers, meestal meisjes tussen de tien en zestien jaar, gebruikten de site niet alleen voor het oorspronkelijke doel: spelletjes spelen, om zo virtueel geld, genaamd GoMoney te verdienen en vervolgens kleding te ‘kopen’. Veel belangrijker was het om onderdeel te zijn van de ‘meiden community’. Terugdenkend, zie ook ik mijn gebruik van de website steeds meer veranderen. Hoewel het aantal onbekenden in mijn vriendenlijst langzaam groeide, wilde het toch niet direct lukken nieuwe vriendschappen te sluiten. Ik stond voor een raadsel: hoe word je onderdeel van deze online gemeenschap? En aan welke regels moet je voldoen om je vriendenaantal te laten stijgen?
De eerste influencers
De naam van mijn account op GoSupermodel koos ik als tienjarig meisje samen met mijn ouders: Roos1999, overduidelijk een verwijzing naar mijn naam en geboortejaar. Ook in de keuze van mijn avatar besloot ik dicht bij mezelf te blijven: blond haar en een spijkerbroek. Op mijn profielpagina stonden mijn hobby’s en favoriete films. Het leek allemaal niet zo belangrijk. Een korte zoektocht leidt me echter naar een WikiHow pagina, die aan het licht brengt dat er regels waren die ik toen niet kende. Om echt populair te worden op GoSupermodel is het belangrijk dat je bij het aanmaken van een nieuw account aan bepaalde eisen voldoet. In de eerste opdracht had ik al gefaald: je naam mag absoluut geen nummers bevatten. Als dit wel het geval is, is het voor iedereen meteen duidelijk dat ze met een noob te maken hebben. Voor de outfit geldt hetzelfde: zo uniek mogelijk en zeker niet iets wat je naar school zou aandoen. En tot slot het maken van vrienden: hierbij is vooral de kwaliteit belangrijk. Volgens de WikiHow pagina moet je eerst de populaire groep identificeren en die vervolgens het volgende berichtje sturen: ‘Hoe is het? Je bent zo knap!’. Het uiteindelijke doel is om vrienden te worden met de ‘moderators’, de door de website aangestelde beheerders van de orde op de site; zij zijn het populairst. Toen ik een paar jaar actief was op de website drong ik eindelijk door tot de populaire groep. Als snel stroomden berichtjes binnen van meiden met cijfers in hun naam met de vraag of ik hun vriendin wilde worden. Soms boden ze me zelfs een ‘abo’ aan in ruil voor het accepteren van hun vriendschapsverzoek. Zo’n abonnement, waar zij dan echt geld voor moesten betalen, leverde mij weer extra populariteit op. Zo hielpen we elkaar om langzaam omhoog te klimmen in de GoSupermodel-hiërarchie. En dat had resultaat: de items die wij als populaire leden aanhadden, waren al snel uitverkocht in de virtuele winkel. Je zou kunnen zeggen dat ik toen al een van de eerste influencers was.
Op jacht naar vrienden
Waarom vonden zoveel meisjes populair zijn in een virtuele wereld zó belangrijk dat ze er soms zelfs echt geld voor neerlegden? Het antwoord is makkelijk: tieners willen online om dezelfde reden populair zijn als op de middelbare school. Ze hebben een enorme drang om erbij te horen. Het kiezen van een hippe gebruikersnaam past in hetzelfde rijtje als het kopen van FILA sneakers die de hele klas heeft en het verven van je rode haar omdat je ermee gepest wordt. Toch is er ook een belangrijk onderscheid tussen een schoolklas en een online gemeenschap: in virtuele werelden worden de sociale regels versterkt en uitvergroot. De vergelijkingsdrang, die bij tieners al sterk aanwezig is, wordt op een platform als GoSupermodel alleen maar groter. Dit is geen natuurlijk proces, maar komt voornamelijk doordat de websites en apps op een manier ontworpen zijn die dit stimuleert.
Het populair worden op GoSupermodel bestond voor mij vooral uit het eindeloos scrollen door de vriendenlijsten van moderators. Andere moderators waren in die lijst snel te herkennen; ze stonden bovenaan en hadden een blauwe bloem naast hun naam. Stuk voor stuk bekeek ik hun andere vrienden: zijn zij cool genoeg om toegang te bieden tot de populaire groep, maar niet zo cool dat ze onbereikbaar zijn? Dat was vooral afhankelijk van het vriendenaantal, dat duidelijk op hun pagina vermeld stond. De manier waarop de website ingericht was, stimuleerde deze zoektocht naar vrienden en het ontstaan van een hiërarchische structuur. De duidelijke vermelding van het vriendenaantal bevestigde bijvoorbeeld het idee dat het maken van vrienden de hoogste prioriteit was.
Wie ben ik?
Op websites als GoSupermodel lijkt deze competitiedrang nog enigszins onschuldig. Het zijn slechts avatars die met elkaar vergeleken worden. Wanneer we kijken naar moderne sociale media zien we ernstigere gevolgen. In het artikel Un-Friend my Heart uit 2011 beschrijft antropologe Ilana Gershon hoe het design van Facebook jongeren aanmoedigt zichzelf te vergelijken met anderen. Op Facebook kan je precies zien hoeveel connecties iemand heeft en welke evenementen iemand bijwoont. Zo speelt het medium in op de onzekerheid van jongeren: ze hebben steeds vaker het gevoel dat ze niet genoeg doen of zijn. Dezelfde verhalen zijn, misschien wel in grotere mate, bekend over Instagram. In Gouden Bergen: Portret van een Digitale Generatie laat journaliste Doortje Smithuijsen verschillende meisjes en vrouwen aan het woord die de kost verdienen als influencer. Het doel om op te vallen in het Instagram-algoritme is altijd in hun gedachten aanwezig: bij de keuze van een restaurant, bij het kopen van een nieuw paar schoenen en zelfs bij het bepalen van een vakantiebestemming. De influencers uit het boek van Smithuijsen zitten zoveel op Instagram dat ze soms vergeten wie ze zijn zonder deze technologie.
In die laatste opmerking zit de crux: als jonge meisjes op GoSupermodel hadden mijn vriendinnen en ik nog door dat we in een virtuele wereld speelden. De online ervaring was gescheiden van ons ‘echte’ leven, omdat we wisten dat we op GoSupermodel slechts een avatar vormgaven. Voor tieners die op dit moment opgroeien met Instagram en Snapchat is dat anders. Ze denken dat ze op Instagram realistische levens zien, maar dat Instagram-leven komt helemaal niet overeen met het echte leven. Zo geeft influencer Marlot Willems toe dat ze wel eens vrolijke reisfoto’s plaatste, terwijl ze in werkelijkheid met een depressie op de bank zat. De influencersvan vandaag lijken dus net zo min op hun virtuele persoonlijkheid als ik vroeger leek op mijn avatar op GoSupermodel; het zijn slechts opgeleukte versies van meisjes in spijkerbroeken.
