Hongaar in Slowakije

De symbolische ‘ander’

Tekst & beeld: Nikki Verhoeven

Het Hongarije van vandaag op de kaart zag er zo’n 100 jaar geleden compleet anders uit. Het was drie keer zo groot, reikte de huidige Sloveense kust en omvatte heel Tsjecho-Slowakije en delen van huidig Roemenië. Hongarije verloor tweederde van haar grondgebied na de Eerste Wereldoorlog. Wat gebeurde er met de mensen die leefden in de gebieden die plots niet meer bij Hongarije hoorden? En hoe gaat het met hun nakomelingen?

In Hongarije heerst een nationalistisch sentiment van terugverlangen naar het ‘grote Hongarije’. Zo bestaan er autostickers van de oude ‘vorm’ van het land en heeft menig Hongaar dit op het lichaam vereeuwigd. Toen de huidige Hongaarse premier Viktor Orbán in 2010 aantrad, stelde hij direct een nationale herdenkingsdag in om het verdrag van Trianon – waarmee Hongarije zoveel land verloor – te herdenken en maakte hij het de Hongaren buiten Hongarije makkelijker om Hongaarse papieren te krijgen. Leeft dit Hongaarse gevoel ook bij de nakomelingen van de Hongaren die destijds van hun land zijn afgesneden? Tijdens mijn reis door Slowakije afgelopen zomer deed ik onderzoek naar de Hongaarse gemeenschap daar.

Twee werelden

In het boek Imagined Communities stelt Benedict Anderson dat media en gedeelde geschiedenis een rol spelen in een gevoel van verbondenheid met de eigen groep. Dit is terug te zien doordat er naast de Slowaakse media Hongaarse kranten en tijdschriften zijn en geven de Slowaakse en de Hongaarse geschiedenisboeken beide een net iets andere nuance aan de – grotendeels dezelfde – geschiedenis.

Géza Tokár, PhD-kandidaat in Politicologie en coördinator van een NGO voor Hongaren in Slowakije, vertelt: ‘In de Slowaakse geschiedenisboeken is de tendens de gemeenschappelijke geschiedenis van de Hongaren en Slowaken te verbloemen. Historische personen worden bijvoorbeeld duidelijk Hongaars of Slowaaks genoemd; er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen deze twee nationaliteiten. Daarnaast is het voor de Slowaken belangrijk om al het ‘Hongaarse’ in hun geschiedenis te vergeten.’ In de Hongaarse geschiedschrijving gaat dat er anders aan toe: ‘hierin zijn alle gebeurtenissen een voortzetting van het Hongaarse koninkrijk,’ vertelt de politicoloog, ‘Dat Hongarije een multi-etnische samenleving was, wordt niet verteld.’

De Hongaarse gemeenschap in Slowakije wordt niet gerepresenteerd in de Slowaakse media. Wanneer je in Slowaakse termen zou zoeken naar informatie over de Hongaren zou je slechts stereotyperende berichtgeving zien vanuit Slowaaks nationalistisch perspectief.
Daarom kwam Tokár met de website madari.sk.

Tokár deed ooit een experiment waarbij hij op het internet zocht op ‘Maďari na Slovensku’ (‘Hongaren in Slowakije’ in het Slowaaks), en vond slechts Slowaaks nationalistische tirades dat Hongaren Slowakije uit moesten en dat de zuidelijke regio’s van Slowakije (daar is de Hongaarse minderheid het grootst) zich moeten afscheiden. ‘Je vond stereotyperingen van de Hongaarse gemeenschap, maar je kon niet vinden waarom er zoveel Hongaren wonen in Slowakije, bijvoorbeeld.’ vertelt hij. Stereotyperen is een manier van het definiëren van het ‘zelf’; de ‘echte’ Slowaak en ‘de ander’, het is een proces van othering.

Uitsluiting

De kans op goede banen – een veelzeggende meter van sociale gelijkheid – is in Slowakije groter als je Slowaaks spreekt, maar als Hongaar opgroeiend in Hongaarse kringen zal je Slowaaks minder goed zijn dan die van je etnisch Slowaakse leeftijdsgenoot. Daarnaast wordt Slowaaks ook op Hongaarse scholen in Slowakije onderwezen als eerste taal, terwijl dit voor de Hongaarse Slowaken hun tweede taal is. ‘Er is geen beginners instapniveau waardoor de Hongaarse Slowaken geen fijne ervaring opdoen met de Slowaakse taal’ aldus Tokár. Het is een vorm van structurele uitsluiting waarbij de Hongaarse inwoners niet dezelfde kansen krijgen als de Slowaakse.

Symbolische uitsluiting is te herkennen in de eerder benoemde stereotyperende berichtgeving en geschiedschrijving, maar ook in wetten als de zogeheten ‘taalwet’ van 2009, welke inhoudt dat in de publieke ruimte de taal van de staat moet worden gesproken. Alhoewel je niet wordt gestraft voor het spreken van een andere taal dan Slowaaks in de openbare ruimte geeft de overheid hiermee wel een duidelijk signaal af aan de Hongaarse gemeenschap dat zij niet als volwaardig burger worden gezien. ‘Het is natuurlijk zo dat er in elke samenleving een groep ‘de ander’ is, maar het verschil met de situatie hier is dat de Hongaren hier altijd al waren’ aldus Tokár.

Getolereerd mits

Dit zijn vrij onzichtbare problemen, ‘er zijn bijvoorbeeld geen terroristische aanslagen,’ vertelt Tokár. Daardoor denken veel mensen dat er geen Slowaaks-Hongaars probleem is waardoor de problemen ook niet opgelost worden. ‘En als je een probleem aan de kaak stelt wordt je al snel bestempeld als Hongaarse nationalist.’ De Hongaarse Slowaken lijken getolereerd te worden mits ze geen problemen maken.

Toch is er ook een verandering gaande in de Slowaakse politiek. De Slowaakse president Zuzana Caputova hield haar overwinningstoespraak bijvoorbeeld in zowel Slowaaks, Hongaars als Tsjechisch waarmee ze alle etnische minderheden in Slowakije aansprak. Het was een symbolische daad waarmee ze liet zien dat Slowakije om haar minderheden geeft.

Alhoewel elke Slowaakse staatsburger op papier gelijk lijkt te zijn, is structurele en symbolische uitsluiting nog steeds een dagelijkse werkelijkheid voor de Slowaakse Hongaar. Er is nog een flinke slag te slaan, maar tot die tijd hebben de Hongaren, en met hen ook andere minderheidsgroepen zoals de Roma’s, in ieder geval een president die hen erkent.