[error#404] EU content not found

Tekst // Katarina Schul

De internationale politiek doorstaat in 2016 grote uitdagingen, en we lijken ze niet te kunnen voorspellen. Brexit kwam “onverwachts” en Donald Trump had volgens de peilingen niet kunnen winnen. Nu zijn de ogen gericht op het constitutionele referendum op 4 december in Italië. Premier Matteo Renzi heeft in zijn verkiezingscampagne beloofd de Italiaanse grondwet te hervormen, opdat de governabilità van het land verbetert. Is deze verandering wenselijk, laat staan waarschijnlijk?

Dit is het tweede referendum dat het Italiaanse volk krijgt voorgelegd. De eerste was in 1946 na het fascistische regime waar gestemd werd voor een nieuwe staatsvorm: republiek of monarchie. Met een nipte meerderheid wonnen de republikeinen en de rest is geschiedenis. In de grondwet werd de regering opgesteld als een perfect tweekamerstelsel, dat inhoudt dat beide kamers dezelfde verantwoordelijkheden en plichten hebben. Een wetsverandering moet dus door beide kamers met een meerderheid gesteund worden, anders kan deze niet aangenomen worden. Het parlement telt 945 kamerleden, waarvan 630 in het Huis van Afgevaardigden en 315 in het Senaat. Deze kiest het Italiaanse volk allemaal direct. Het politieke systeem is traag en men zou kunnen argumenteren dat het niet goed functioneert: de Italiaanse Republiek kent meer kabinetten dan bestaansjaren, maar liefst 63 kabinetten in de afgelopen 60 jaar.

Het is daarom hoogste tijd voor verandering volgens premier Renzi, want op deze manier kunnen er geen maatregelen getroffen worden in een land dat getekend wordt door migratie, economische crisi en corruptie. De belangrijkste speerpunten van het referendum zijn de versoepeling van het perfecte tweekamersysteem en, misschien belangrijker nog, het aantal kamerleden drastisch verminderen. Er zouden maar 95 senatoren komen in plaats van 315, die niet meer worden gekozen door het volk, maar worden aangewezen door gouverneurs en de president van de republiek (n.b. dat is niet premier Renzi, maar Sergio Mattarella). Op deze manier voorspelt Renzi een soepelere toekomst voor Italië, waarin er adequaat geregeerd kan worden. Renzi heeft zelfs beloofd, naar aanleiding van de uitslag van het brexit-referendum, op te stappen als Italië tegenstemt.

Het referendum is eigenlijk een verkapt referendum voor of tegen Renzi en daarmee een stem voor of tegen Europa

Deze situatie lijkt volgens de peilingen niet onwaarschijnlijk: net meer dan 50% is tegen de hervormingen van de grondwet. Toen ik een paar weken geleden in Bologna was, vroeg ik mijn vriend D. aan welke kant hij stond: ’het referendum leek in eerste instantie een goed idee. Deze hervormingen zijn echter niet gewenst in Italië. We kennen onze geschiedenis, er is een reden waarom er zo’n log systeem bestaat.’ Op 4 december zal D. dus waarschijnlijk “nee” stemmen. Renzi die eerst ontvangen werd als de redder van de natie na zijn voorganger Silvio Berlusconi, wordt nu even hard beschuldigd fascist te zijn. En daar hebben Italianen geen behoefte aan.

Wat gebeurt er als inderdaad de meerderheid op 4 december tegenstemt? In Italië zullen er in ieder geval nieuwe verkiezingen moeten komen voor een premier. De grootste, machtigste partij na de Partito Democratico van Renzi, is de a-typische MoVimento 5 Stelle geleid door komiek Beppe Grillo. Een groene partij die vecht tegen de corrupte geschiedenis van de Italiaanse politiek en euro-sceptisch is. Politicoloog Renato Brunetta beargumenteert daarom: ‘het referendum is eigenlijk een verkapt referendum voor of tegen Renzi’ en daarmee een stem voor of tegen Europa.

Niet alleen uitslag van het referendum in Italië heeft significante implicaties voor de Europese Unie, ook de verkiezingen van 2017 in de rest van Europa voeren de druk op. Het komende jaar tekent zich door onder andere verkiezingen in Nederland en Frankrijk. Twee landen waarin extreem rechtse partijen de boventoon voeren en het nut van de Unie wantrouwen. Wat als deze partijen de meerderheid krijgen? De overwinningen van Brexit en Trump maken deze verbeelding aannemelijker. Dan rest de vraag wat deze wereldorde ons in de toekomst brengt.