Bomen die malaria weghouden: Conflict en milieuproblematiek in Georgië
/// Sacha Tijmstra
In een land, dat omringd wordt door de hoge bergen van de Kaukasus, waar sommige mensen nog over de bergkammen rennen, waar zeker de helft van de bevolking nog leeft van kleinschalige landbouw en waar het toerisme bloeit aan de Zwarte Zeekust, is het milieu van groot belang. In de conflictgebieden Zuid-Ossetië en Abchazië lijdt het milieu onder het conflict en het conflict wellicht ook onder de milieuproblemen. Drie situaties laten dat in dit artikel zien.
Georgie heeft zoveel potentie, maar is redelijk onbekend en onderontwikkeld, is een veelgehoorde opmerking tijdens ons verblijf in het land. Ten tijde van de Sovjet Unie was Georgië het vruchtbaarste gebied en daarom het walhalla van de Unie. Maar het belang van het milieu werd volledig overschaduwd door het imperialistische idee van industriële vooruitgang. Boerenbedrijven werden gecollectiviseerd en grootschalig gemaakt, de Zwarte Zee werd vervuild door de toenemende industrieën en de bergen werden doorkliefd door militaire troepen en toevoer van middelen op de Georgian Military Highway. Na de val van de Sovjet Unie was het milieu niet meer de eerste prioriteit. Grondstoffen moesten vanaf nu vooral in eigen land gedolven worden en de economie werd omgegooid van planeconomie tot markteconomie. Boeren die voorheen onderdeel waren van een collectief bedrijf konden terug naar hun land en, hoewel zij nog niet vergeten waren hoe het land bewerkt moest worden, hadden zij niet langer de technische middelen om dit te bewerkstelligen. Georgië heeft zich na de val van de Sovjet-Unie redelijk kunnen ontwikkelen op economisch vlak, maar wordt vandaag de dag ook nog gekenmerkt door conflict in de regio’s Zuid-Ossetië en Abchazië. Wat heeft dit voor gevolgen voor het milieu? En wat heeft het milieu voor gevolgen voor de conflicten?
Conflict en milieuproblematiek
Dat conflict en milieuproblematiek met elkaar samenhangen is al door vele antropologen en anders geschoolden beargumenteerd en weerlegd. Sommigen beweren dat de milieuproblematiek, zoals waterschaarste en landdegradatie, zorgt voor de verergering van conflict. Zo zorgt schaarste volgens Homer-Dixon voor de toename van machtsongelijkheid omdat de middelen gecentreerd blijven in de gebalsemde handen van de rijken. Anderen, zoals Adano en Witsenburg, weerleggen dit door het belang van demografische en institutionele veranderingen te benadrukken en menen bovendien dat schaarste ook kan leiden tot een vredig einde. Ook de woordvoerder van het EUMM, die onze groep te woord stond op het hoofdkwartier, is het hiermee eens. Volgens haar is milieuproblematiek juist een goede grond voor gezamenlijke discussie tussen Georgië en Rusland.
De bomen van Abchazië
Tijdens het zeer deftige bezoek aan de pas gepoetste vrgadertafel bij het hoofdkwartier van de European Union Monitoring Mission (EUMM) had ik het kort over milieuproblematiek in de conflict gebieden in Georgië. Daaruit kwam onder andere naar voren dat er in de conflictgebieden Abghazië en Zuid-Ossetië weinig mogelijkheid is voor economische groei. Daarom ontstaan illegale praktijken zoals het illegaal kappen van bomen. In Abchazië heeft dit geleid tot iets veel erger: de dreiging van de terugkomst van de malariamug.
Malaria dreigt terug te komen in Abchazië vanwege illegale houtkap.
Het verhaal leest als een sprookje dat nog niet tot een ‘en zij leefden nog lang en gelukkig’ is gekomen. Lange tijd geleden werden er in Abchazië bomen geplant op de berghellingen die de malariamug afweerden. Door illegale houtkap is de grond veel losser geworden, omdat de boomwortels de grond niet langer vasthouden. De malariabomen kunnen hierdoor niet langer houvast vinden in de grond en vallen om. Daardoor dreigt malaria terug te komen in Abchazië. Omdat dit ontstaat door onwetendheid, zou er meer energie gestoken moeten worden in educatie, zegt een woordvoerder van de EUMM. Educatie vanaf jongs af aan en voorlichting geven aan de volwassen generaties zijn the key in het bestrijden van milieuproblemen.
Olie en gas
Ten tijde van ons verblijf in Georgië ging het gerucht dat de Administrative Boundary Line (ABL) een kilometer verschoven is op Georgisch grondgebied, waarmee Zuid-Ossetië dus meer oppervlakte heeft gekregen. Zo werd dat in de media ook naar buiten gebracht. Gek genoeg hoeft dat voor het oog helemaal niet zichtbaar te zijn. Vele delen van de grens zijn niet aangegeven. Het zou dus zomaar kunnen dat jouw huisje opeens in Zuid-Ossetië staat in plaats van in Georgië. In het grensgebied dat wij bezochten waren ook delen van de grens onzichtbaar. Het is dan alsof je naar een mijnenveld kijkt: je kunt, als je door de akker loopt, onbewust de grens oversteken en gevangen genomen worden door de Russische militairen die op de loer liggen. Wellicht veroorzaakte dit de verwarring: het waren slechts de groene bordjes, die de Zuid-Ossetische grens moeten markeren, die dichterbij de TAT-grens (Territory Administered by Tbilisi) zijn geplaatst maar nog steeds op Zuid-Ossetisch grondgebied staan.
Je kunt onbewust de grens oversteken en gevangen genomen worden door Russische militairen die op de loer liggen
Het verschuiven van de ‘grens’ zou gevolgen hebben voor een internationale olieleiding die onder Georgië naar de Zwarte Zee loopt, de Baku-Supsa leiding die gebruikt wordt door BP. Deze zou nu namelijk deels in Zuid-Ossetië liggen, en dus indirect op Russisch grondgebied. Volgens een Azerbeidjaanse nieuwspagina wordt er nu overwogen om de pijpleiding uit het bezette gebied weg te halen. De pijpleiding bevindt zich namelijk bovengronds en was toch al aan onderhoud toe. Dat men huiverig is voor de hernieuwde autoriteit over het gebied waar de pijpleiding zich bevindt, is begrijpelijk nu de spanningen met Rusland over grondgebieden in Oekraïne en Georgië oplopen. De gevolgen van de sluiting van de pijpleiding zouden op de Europese markt zeker voelbaar zijn. De pijpleiding ligt dus echter al sinds 1984 voor een klein deel in Zuid-Ossetisch grondgebied, maar voor het verschuiven van de borden ontging dat iedereen.
Waste management
Elders in Georgië wordt veel aandacht besteed aan een schoon milieu. Overal waar je loopt in de natuur staan bijvoorbeeld bordjes met ‘keep the environment clean’ en dergelijke leuzen. In de gebieden Zuid-Ossetië en Abchazië heeft de Georgische overheid echter geen invloed op afval management, of met een mooier Engels woord: waste management. Omdat geen toezicht op is, komt in Zuid-Ossetië daarom veel vervuiling voor. Volgens een rapport van ProAct Network vormt deze vervuiling een barrière voor ontwikkeling en vrede in de regio door bijvoorbeeld gezondheidsproblemen te creëren en daarmee blijvende ontevredenheid. Een gezamenlijke discussie, zoals reeds in dit artikel is genoemd, of het opzetten van een beter waste management systeem zouden volgens de EUMM echter kunnen bijdragen aan vredestichting. Verder dan het onderzoek van ProAct Network is het voorlopig nog niet gekomen.
De milieuproblematiek is een goede bodem voor een gezamenlijke discussie.
Achter de grens die wij bezochten, ligt een land dat grotendeels is leeggelopen qua bevolking en dat verwaarloosd is door het politieke conflict. De drie situaties in Abchazië en Zuid-Ossetië laten zien dat de milieuproblemen die hierdoor ontstaan de situatie kunnen verergeren als er niets aan gedaan wordt, maar geven tevens de mogelijkheid om een gezamenlijke discussie te starten. Zo kunnen de milieuproblemen veroorzaakt door conflict tegelijkertijd de oplossing vormen.
—
