Nederland is in de ban van de vluchtelingenstroom die het land bereikt. Althans, dat beeld werd de afgelopen twee jaar gevormd in de media, door politici en tijdens menig koffie-automaatgesprek. Zo stond het dorpje Oranje model voor het burgerlijk wantrouwen tegen de overheid, terwijl in het Groningse Oude Pekela de inwoners zelf het heft in handen namen. Maar hoe groot was het protest onder de burgers daadwerkelijk en waartegen kwamen ze in opstand? Een interview met de burgemeesters van Oranje en Oude Pekela.
Tekst /// Mark Middel
Beeld /// Bob van Helden
Het is een zonnige zaterdagmiddag in september 2016 als burgemeester Jaap Kuin zich opsluit in het politiebureau van Oude Pekela. Vanuit de televisiekamer ziet hij camerabeelden van agenten die uit auto’s filmen of beelden maken met bodycams. Vijftig meter van het politiebureau vandaan demonstreert op dat moment het extreemrechtse Kameraadschap Noord-Nederland. Recht voor het gemeentehuis, pal onder het raam waar de burgemeester normaal uitkijkt op zijn dorp, staat een groep van vijftig mensen te protesteren tegen het asielzoekerscentrum. Na een uur druipt de menigte af en loopt een groep van tien mannen richting het azc. Voor de ingang van het complex, dat aan de rand van het dorp ligt, worden ze tegengehouden door de politie. Nadat ze beseffen dat er weinig te halen valt, vertrekken ze.
De demonstratie is het gevolg van een reeks incidenten in het dorp. ‘Toen ik terugkwam van vakantie merkte ik dat er spanning was’, zegt de burgervader terugkijkend op de rumoerige weken. ‘Er waren baldadige jongelui afkomstig van het azc die bij mensen in de tuin stonden te plassen en ander overlastgevend gedrag vertoonden. Zelf zag ik dit ook gebeuren.’ Op dat moment heeft een groep inwoners het heft in eigen handen genomen door te starten met een burgerwacht. Maar dat zorgde niet voor een terugkeer van de rust. ‘Het aantal winkeldiefstallen nam toe, er werd iemand van de fiets afgetrokken en onze wijkagente werd het ziekenhuis in geslagen’, somt burgemeester Kuin de ongeregeldheden op. Als reactie op de incidenten besluit een groep inwoners spontaan verhaal te gaan halen bij het azc. De burgemeester stelde een gebiedsverbod in rondom het azc, wat het landelijke nieuws haalde. Het gebiedsverbod bleek de katalysator voor grote media-aandacht rond de al eerder geplande demonstratie van Kameraadschap Noord-Nederland.
Het beeld van het protest
Een jaar eerder staan de asielprotesten al volop in de aandacht door een voorval in het Drentse dorpje Oranje. Staatssecretaris Dijkhoff zit begin oktober 2015 opgezadeld met honderden asielzoekers die geen slaapplek hebben en wil hen onderbrengen in Oranje. Burgemeester Ton Baas weigert, omdat hij niet wil afwijken van de afspraak die hij gemaakt heeft met de inwoners van Oranje, het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers) en de gemeente om maximaal zevenhonderd asielzoekers te huisvesten voor een periode van drie jaar. ‘Het leek mij het maximale aantal dat Oranje als dorp van 140 inwoners aan kan’, zegt burgemeester Ton Baas. Ondanks de afwijzing van de burgemeester zet Dijkhoff zijn plan door. Baas stelt als voorwaarde dat Dijkhoff zelf de boodschap komt verkondigen in het dorp. ‘Jij vertelt waarom je het doet en ik vertel waarom ik het er absoluut mee oneens ben’, reconstrueert Baas het gesprek met Dijkhoff.
Jij vertelt waarom je het doet en ik vertel waarom ik het er absoluut mee oneens ben’, reconstrueert Baas het gesprek met Dijkhoff.
Diezelfde avond spreken Dijkhoff en Baas meer dan de helft van de inwoners in het dorpshuis van Oranje. Dijkhoff weet van geen wijken, waarop de zaal leegloopt. Honderd asielzoekers zijn op dat moment onderweg naar het azc in Oranje. Om dat te voorkomen besluit een groep inwoners de toegangswegen tot het dorp te barricaderen met campers. Even daarvoor probeert de staatssecretaris het dorp te verlaten, maar blijft Hilda van der Heide recht voor zijn auto staan met haar armen gespreid op de motorkap. Een politieagent in burger trekt haar naar de grond en ze kneust haar arm. De camera’s van de NOS staan erbovenop. Hilda werd het beeld van het protest, dat de opmaat bleek voor een storm van aandacht.
Het verhaal dat nauwelijks een verhaal was
Na de demonstratie van Kameraadschap Noord-Nederland in Oude Pekela en de bijeenkomst met staatssecretaris Dijkhoff in Oranje ver-dween langzaamaan de aandacht voor de twee dorpen. Maar daarmee waren de problemen nog niet opgelost. De burgemeesters namen het initiatief. Ton Baas ging in gesprek met de Oranjenaren die de weg blokkeerden en sloot een compromis met de staatssecretaris. Diezelfde avond nog werden de twee bussen met honderd asielzoekers doorgelaten, op voorwaarde dat binnen drie weken de afgesproken capaciteit van zevenhonderd azc-bewoners weer gehandhaafd zou worden. In Oude Pekela besloot Jaap Kuin om honderddertig ‘Veilige Landers’ weg te sturen uit het azc. ‘Dat zijn mensen die uit een land komen waar wij met vakantie naar toe kunnen’, legt Kuin de term in eigen woorden uit. Het leidde wederom tot een demonstratie, maar nu tegen het beleid van de burgemeester. Een vijftigtal demonstranten vond dat niet een hele groep gestraft moest worden voor de daden van een paar individuen. De aanpak van beide burgemeesters leidde uiteindelijk tot een wederkeer van rust in de dorpen. Dat werd onder andere duidelijk in de aanwezigheid van de burgerwacht in Oude Pekela: ‘Die kwam, zag en was zo weer weg’, aldus burgemeester Kuin.
De belangrijkste les die burgemeester Baas geleerd heeft, is voornamelijk ge-richt aan staatssecretaris Dijkhoff: ‘Doe wat je zegt en wijk daar niet van af.’ Dat zorgt voor draagvlak onder de bevolking en voorkomt wantrouwen jegens de overheid. Volgens burgemeester Kuin is het van belang om daadkracht te tonen als gemeente, door moeilijke beslissingen te durven maken. ‘Als je kansloos bent om een verblijfsvergunning te krijgen, ga je kattenkwaad uithalen’, stelt Kuin vast. Die groep moet volgens Kuin niet maanden in procedure blijven, maar snel teruggestuurd worden. Ook pleit Kuin voor een meer gerichte samenstelling van een azc: ‘Laten we reëel zijn. Er is in Oude Pekela helemaal niets te doen voor de jeugd.’ Vandaar zijn voorstel om jongeren voornamelijk in de stad op te vangen en gezinnen in het kleine Oude Pekela. Uiteindelijk zijn de problemen binnen enkele weken opgelost, waardoor de aandacht voor beide dorpen snel verdween. Wel is het nog onrustig op de straten van Oranje. ‘In alle onderzoeken over Oranje staat één klacht bovenaan: dat er te hard gereden wordt in het dorp’, zegt Baas. ‘Maar er is geen asielzoeker die een auto heeft.’