De staat die geen staat is: Dreiging van Rusland bij Zuid-Ossetië

In de verte staat een groen bord. Pas wanneer we onze verrekijkers erop scherpstellen, zien we de woorden die er met witte letters op geschreven staan: BEWARE. STATE BORDER. DO NOT CROSS. We staan aan de grens, of zoals Georgië het noemt, de Administrative Boundary Line (ABL) met Zuid-Ossetië, een afvallige regio van Georgië. Zeven jaar geleden werd er om deze regio een bloederige strijd gestreden, waarbij Zuid-Ossetische separatisten gesteund werden door Rusland. De gevolgen van dit vijfdaagse conflict zijn, vooral hier bij de ABL, nog steeds duidelijk voelbaar. Hoe leven de mensen hier met de constante dreiging van Rusland in hun achtertuin?

Op 7 augustus 2008 stuurde toenmalig president Mikhail Saakashvilii zijn troepen naar Zuid Ossetië. De maanden daarvoor hadden Russische troepen zich verzameld in deze regio. Volgens Rusland ging dit om een vredesmissie, Georgië zag het echter als provocatie. Vanaf 8 augustus werd er vier dagen lang gevochten in Zuid-Ossetië, waarbij Rusland de regio binnenviel via land, water en lucht en ook een aantal Georgische steden, zoals Gori, innam. Uiteindelijk zag Georgië zich genoodzaakt terug te trekken en werd er een staakt-het-vuren afgeroepen, waarbij Rusland zich ook terugtrok uit de Georgische steden buiten Zuid-Ossetië. Rusland erkent Zuid-Ossetië en Abchazië nu officieel als onafhankelijke staten. Georgië daarentegen vindt dat deze regio’s nog steeds binnen haar landgrenzen horen.

De gebouwen zouden er knullig uitzien, ware het niet voor de Georgische politieagenten die er met grote geweren naast stonden.

In auto’s van de European Union Monitoring Mission rijden we naar de ABL met Zuid-Ossetië. Ons konvooi bestaat uit 5 grote zwarte auto’s, die met elkaar communiceren via radiocontact. De EUMM is in 2008 na het conflict ingezet, en is een onbewapende civiele missie van de EU. Elke dag en nacht patrouilleren zij de gebieden langs de ABL. Zo proberen ze er voor te zorgen dat het gebied stabiel blijft en dat mensen langzaam weer terug kunnen keren naar hun normale leven.
We vertrekken vanuit Gori en niet veel later zien we de eerste Georgische ‘grens-’ posten. Deze posten zijn een soort kleine gebouwtjes, gemaakt van autobanden. Ze zouden er knullig uitzien, ware het niet voor de Georgische politieagenten die er met grote geweren naast stonden. We stappen uit bij een klein dorpje. Eén van de medewerkers van de EUMM laat op zijn GPS zien dat we ons nog net niet in Zuid-Ossetië bevinden.

Een grens van prikkeldraad

Het groene bord dat we zagen, maakt deel uit van Ruslands ‘borderisation’, waarbij door middel van bijvoorbeeld hekken, surveillance en teksten wordt aangegeven dat de ABL volgens Rusland een grens is. Dit proces van borderisation heeft dramatische gevolgen voor de bewoners bij de ABLs. Zo is het dorpje waar we naast staan, Gugutiantakari, door middel van prikkeldraad volledig in tweeën gedeeld. Omdat Rusland niet toestaat dat mensen de grens overgaan, is de Zuid-Ossetische kant van het dorp volledig ontoegankelijk geworden voor de mensen die zich aan de Georgische kant bevinden, en vice versa. In dorpen langs de ABL zijn mensen hun landgoed en gebouwen op deze manier kwijtgeraakt. Waagt iemand het om toch de grens over te steken, dan loopt diegene het risico opgepakt te worden en in een Russisch detentiecentrum te worden gezet. Pas na een boete van 2000 Russische roebels wordt iemand dan weer vrijgelaten. In Zuid-Ossetië gebeurt dit zo’n tien keer per maand.

Wanneer we een wandeling door Gugutiantakari maken, zien we links en rechts van ons kapotte, verlaten huizen. Het zijn directe weerspiegelingen van het conflict dat zich hier zeven jaar geleden afspeelde. We zien een verwoest gebouw, waarvan alleen nog wat afgebrokkelde muren overeind staan. Dit gebouw was ooit een Georgische school, maar is inmiddels neergehaald door Zuid-Ossetiërs. Op die manier worden de sporen van Georgië in Zuid-Ossetië langzaam maar zeker uitgewist. Overigens wissen de Georgiërs de Zuid-Ossetische sporen in hun gebied net zo goed uit.

De onzichtbare douane

Hoewel een muur van prikkeldraad dwars door een dorp verre van ideaal is, voelt het voor veel mensen die langs de ABL wonen toch veilig. Het alternatief is namelijk dat de ABL er wel is, maar dat deze niet aangegeven staat. Bij onze volgende stop stappen we uit de auto’s en zien vervolgens een veld voor ons. Een simpel, onschuldig veld voor het oog, maar ergens bevindt zich hier toch echt de ‘grens’. 

Wat de gevolgen kunnen zijn van deze onduidelijke afscheiding heeft een oude Georgische man die naast dit veld woont, zelf ondervonden. Op een dag liet hij zijn koeien grazen in het veld, en maakte de fout iets te ver door te lopen. Hij werd opgepakt en naar Tskhinvali, de hoofdstad van Zuid-Ossetië, gebracht waar hij werd vastgezet in een Russisch detentiecentrum. Volgens de man zelf heeft hij nooit de bewuste scheidingslijn overgestoken, hij weet namelijk precies waar die loopt: ‘voorbij het tweede rode bosje’. Gelukkig werd hij na drie dagen, volgens hem met een beetje hulp van een EUMM medewerker, weer vrijgelaten. Ondanks de problemen die de man heeft gehad, ziet hij Rusland nog steeds als zijn tweede thuisland. Politiek vindt hij vies, en hij is nog steeds verdrietig dat zijn wortels met Rusland door het conflict zijn afgesneden.

Autobanden of legerbasis?

De ‘grenzen’ in dit gebied zijn soms dus zo goed als onzichtbaar. Wat echter niet onzichtbaar is, is Ruslands aanwezigheid hier. Bij een verlaten weg zien we op een heuvel een imposant gebouw staan, een Russische basis. Met de verrekijkers zien we iets dichterbij een klein groen gebouwtje, goed verhuld in de omringende bebossing. Het is een Russische observatiepost. Na een tijd deze plek te hebben geobserveerd, vinden de medewerkers van de EUMM het tijd om te gaan: de Georgische politieagenten zijn nieuwsgierig geworden en houden ons scherp in de gaten. Overigens geldt hoogstwaarschijnlijk hetzelfde voor de Russen in de observatieposten.

De Russen in de observatieposten houden ons hoogstwaarschijnlijk scherp in de gaten.

Het prikkeldraad, de groene waarschuwingsborden, de arrestaties van mensen die de ABL oversteken en de imposante basissen: stuk voor stuk zijn het bewijzen van Ruslands boodschap: Zuid-Ossetië is een staat. Het feit dat Georgië juist geen imposante basissen, maar knullige gebouwtjes van autobanden neerzet, straalt precies uit wat zij willen laten zien; namelijk dat Zuid-Ossetië gewoon bij hun land hoort. Aangezien beiden partijen niet bereid zijn concessies te doen, zal het gebied rondom de ABL voorlopig helaas één van spanningen en conflicten blijven.

—

Ben jij wel eens in betwist grensgebied geweest? Of ben je ooit ‘per ongeluk’ een landsgrens overgestoken? Laat het ons hieronder weten!