De vlucht naar een betere wereld – Crisiskunst of trendbewust?

Griekenland is een land met tegenstellingen. In het land met de torenhoge staatsschulden bloeit de kunstscene volop. Waar winkels de deuren moesten sluiten, organiseren kunstenaars nu tentoonstellingen. Griekse kunstenaars die eerder naar het buitenland vertrokken komen nu terug naar Athene. Hebben mensen kunst nodig om zich te uiten in tijden van crisis? Is kunst de manier om een stem te hebben, of zijn mensen op zoek naar alternatieve manieren van geld verdienen?

Tekst // Nikki Verhoeven
Beeld // Bob van Helden

‘We proberen mensen emotioneel te raken en mee te nemen naar “het abstracte”’, vertelt een lid van een groep straatmuzikanten. ‘Iedereen is van binnen hetzelfde en met muziek kunnen we die universaliteit benadrukken.’ Door middel van muziek proberen de muzikanten mensen met elkaar te verbinden. Voor de Griekse eurocrisis werkte het muzikale vijftal in de bediening of in keukens van restaurants. Echte baanzekerheid hadden ze dus nooit. Door de crisis raakten ze hun toch al onzekere baan kwijt en besloten muziek te gaan maken.

Crisiskunst

Publiek geld voor kunst is er niet in Griekenland: er bestaan geen subsidies voor de kunstsector. De Nederlandse ambassade in Griekenland streeft wel naar een integratie van kunst in de samenleving, maar geld voor kunst als doel op zich is er niet. Kunst wordt slechts gezien als middel om te verbinden. Daarom moet een kunstproject aantoonbaar ‘verbindend’ werken om gesubsidieerd te kunnen worden. Hierdoor wordt het moeilijker om subsidies te krijgen voor een kunstproject. Dit houdt kunstenaars echter niet tegen: ze vormen eigen collectieven en evenementen om hun kunst te kunnen blijven maken.

iLiana Fokianaki, oprichter van de eerste non-profit kunstgalerie in Griekenland, is sceptisch over de mate waarin de crisis echt invloed heeft op de Atheense kunstscene. ‘Ten eerste is er nooit staatsfinanciering geweest, ook niet vóór de crisis’, vertelt ze. ‘Ten tweede was er nooit een markt voor de kunst, niet voor de crisis en nu nog steeds niet. In die zin had de crisis dus geen invloed op de kunstscene. De crisis kan wel invloed hebben gehad op de scene in de zin dat mensen hun baan verloren en besloten eindelijk het creatieve te gaan doen wat ze altijd al wilden: ze hebben nu toch niets te verliezen.’

Toch blijkt er meer invloed van de crisis op de kunstscene. Fokianaki vertelt: ‘Op het gebied van inhoud kun je wel zeggen dat de crisis de kunst heeft beïnvloed. Mensen zijn nu meer geïnteresseerd in sociaal geëngageerde kunst, die gerelateerd is aan de crisis. Op een abstracte manier verwerken kunstenaars de thematiek van de crisis in hun werk.’ De galeriehouder wil daarmee niet zeggen dat de kunst treuriger is geworden sinds het begin van de crisis, want dat vindt ze een soort othering. Iedereen heeft namelijk te maken met crises, niet alleen de Grieken. ‘Ik heb een tijd in Nederland gewoond. Daardoor weet ik dat er ook in Nederland mensen hun banen verliezen en het lastig is om te overleven in de kunstscene. Iedereen praat daarentegen alleen over Griekenland, omdat Griekenland het voorbeeld is in de kranten.’

Bekijk het positief
De crisis lijkt toch ergens goed voor geweest. Mensen hebben het gevoel gekregen dat er iets gedaan moet worden en vooral niet op te geven. Fokianaki: ‘In plaats van te treuren om je ellende kun je proberen iets te creëren. Dat is wat er nu veel gebeurt in de kunstscene. Veel mensen verloren hun banen en hebben nu nieuwe, creatieve banen gevonden.’ Ze noemt dit capitalising. ‘Capitalising is niet alleen financieel,’ legt ze uit, ‘het is ook het vinden van nieuwe manieren om nuttig te zijn. Door de crisis gaan mensen hun situatie nog eens overdenken. Actieve mensen maken daar dan iets moois van en volgen hun creatieve droom.’

De crisis lijkt toch ergens goed voor geweest.

In de media wordt de Atheense kunst beschreven als manieren om te overleven. Volgens Fokianaki is dat overleven in de zin van emoties kunnen uiten en niet zozeer het overleven door geld te verdienen. ‘Er is geen markt voor de kunst, ook vóór de crisis was dat al minimaal. Mensen maken kunst vanuit het expressionistische idee van overleven: ik moet iets creatiefs doen, anders word ik depressief. Daar ook geld mee willen verdienen is niet realistisch.’

Bloeiende trend

Fokianaki is het niet eens met het idee dat de crisis heeft geleid tot een bloeiende kunstscene in Athene. ‘Ik zou het woord “bloeien” niet gebruiken. Kunst is nu “trendy”, dat is wat anders’, legt ze uit. ‘Deze trend duurt nu een jaar, maar we moeten maar zien hoe dit zich gaat voortzetten. In Nederland of Berlijn, de stad waarmee Athene nu vaak wordt vergeleken, wordt kunst gesubsidieerd, hier niet. Eigenlijk zou de staat hier ook de kunst moeten financieren.’ Ze geeft aan vrij pessimistisch te zijn. ‘Er is hier nu wel veel kunst, maar veel kunst is gratis. Er zijn kunstenaars die hun kunst maken door geld te lenen van hun ouders of door hun eigen kapitaal in te zetten. Ik ben benieuwd hoe lang ze dat kunnen volhouden, welke initiatieven hier langer dan een jaar blijven. Ik denk dat er veel kunstenaars weer naar het buitenland zullen gaan. Er zijn geen financiële belangen dus moeten we maar afwachten wat er gaat gebeuren.’

De Griekse kunstenaar tracht met zijn of haar werk te vluchten uit de harde realiteit van de crisis naar een betere wereld. Het is de wereld waar emoties worden geuit, waar het verlangen om iets creatiefs te doen werkelijkheid wordt en de frustraties en angsten van het alledaagse leven niet bestaan. Het gebrek aan geld hindert niet, de kunstenaar vindt wel een manier zijn of haar kunst onder de aandacht te brengen. Dat de staat de ‘betere wereld’ eigenlijk zou moeten financieren en het niet zeker is hoe lang deze wereld nog zal voortbestaan, hindert niet. Tot die tijd neemt de kunstenaar je mee naar ‘het abstracte’, zoals de restaurantmuzikanten, de plek van universaliteit en cohesie, de plek waar iedereen samenkomt en hetzelfde is.