Een Pieperpresentatie van Formaat – De hoopvolle belofte van de aardappelbeweging

Sinds 2009 is Griekenland onlosmakelijk verbonden aan begrippen als schuld, betalingsachterstand en belastingontwijking. Terwijl de misère zich voortsleept, ondernemen sommigen een poging om de uitzichtloze situatie leefbaarder te maken. Vijf jaar geleden noemden internationale media de ‘aardappelbeweging’ als een initiatief dat Griekenland zou redden: het brengt producent en consument samen, zonder bemoeienis van supermarkten of wederverkopers. In Thessaloniki spraken we met Christos Kamenidis, professor agrarische marketing, maar eerder bekend als de grondlegger van de aardappelbeweging. Heeft zijn initiatief de belofte kunnen inlossen?

 

Tekst // Josia Brüggen

Beeld //Josia Brüggen & Lotje van den Dungen

 

Ondanks zijn pensioen is Christos Kamenidis nog steeds aan de Universiteit van Thessaloniki verbonden. Samen met zijn kleindochter Eva ontvangt de inmiddels 80-jarige professor ons in zijn kantoor. Al snel schetst Kamenidis de economische situatie van ruim vijf jaar geleden.

Hoewel de eurocrisis al een aantal jaar aan de gang is, lijkt het dieptepunt nabij in de winter van 2011. Niet voor het eerst dwingt de Europese Unie de Grieken om te bezuinigen op salarissen en pensioenen. Maar na deze inkomstenverlaging dalen de voedselprijzen onverwachts niet mee, waardoor de koopkracht afneemt. Maar er is nog een probleem: de aardappelboeren uit het noorden van Griekenland dreigen hun oogst niet kwijt te raken, omdat supermarkten aardappelen uit Egypte goedkoper kunnen importeren. Het ontbreken van een afzetmarkt drijft de agrarische sector tot wanhoop.

 

Van boerenland naar buitenwijk

De bom barst op 5 februari 2012. Uit onvrede met het supermarktbeleid besluiten de Griekse aardappelboeren massaal hun oogsten gratis uit te delen in het centrum van Thessaloniki, de tweede stad van Griekenland. Maar liefst tien ton aardappelen vindt gretig aftrek onder de stadsbevolking, maar duidelijk is dat deze eenmalige wanhoopspoging niet genoeg is om de Griekse landbouw uit het slop te trekken. Christos Kamenidis, voormalig hoogleraar agrarische marketing, besluit de boeren uit zijn geboortestreek te helpen en organiseert op de universiteit een boerenmarkt waar de studenten aardappelen kunnen kopen voor een aantrekkelijke prijs.

Dankzij het ontbreken van importeurs of kleinbedrijven kost een kilogram aardappels, normaal 75 cent in de supermarkt, nu nog maar 25 cent. Dat bedrag is ook voor de telers voordelig: het levert 10 tot 15 cent per kilogram meer op dan bij verkoop aan een groothandel.

Via de mail brengt Kamenidis studenten, afgestudeerden, professoren en roostermakers op de hoogte van de aanstaande verkoop. Kamenidis: ‘Ik verwachtte dat er ongeveer drie tot vijf ton besteld zou kunnen worden, maar tot mijn grote verbijstering werd er binnen een nacht 50 ton via de mail en 20 ton per telefoon besteld. Een enorme verrassing, en een sleutelmoment in de ontwikkeling van de beweging.’

Die overdonderende interesse in directe koop van producenten motiveert de professor om deze bijeenkomsten ook buiten de muren van de universiteit te organiseren. Een aantal dagen later komen consumenten van heinde en verre naar Kalamaria, een buitenwijk van Thessaloniki, waar landbouwproducenten hun oogsten op bestelling verkopen. Kamenidis: ‘Iedereen was dolenthousiast. Zowel de boeren als burgers waren zeer voldaan met deze oplossing en vroegen mij wanneer de volgende markt zou komen. Niemand had bezwaren, iedereen was opgewekt.’ Vanaf toen was het iedere vrijdag raak: de aardappelbeweging was geboren.

Naast economische winst voor beide partijen benadrukken Kamenidis en zijn kleindochter dat de populariteit ook te danken is aan een groeiend sociaal bewustzijn onder de Grieken. Eva: ‘Iedereen is bekend met de beroerde uitgangspositie van de Griekse boeren. Het is eenvoudiger om naar de supermarkt te gaan, maar we steken hen maar al te graag een hart onder de riem, zeker wanneer we er zelf ook van kunnen profiteren.’

 

Excellent voor weinig

Niet alleen aardappelen zijn in trek: al na een week voegen producenten van rijst, olijven en tomaten zich bij de beweging. Die uitbreiding bewijst dat de combinatie van sociaal en economisch bewustzijn een houdbare formule is. Toch krijgt het succes geen vervolg, want het ontbreken van een wettelijke vergunning voorkomt dat de beweging zich landelijk kan verspreiden. Een minister hield het wetsvoorstel tegen. De professor houdt hoop: ‘Andere gemeenten, zoals Larisa en Lamia organiseren nu ook maandelijks een markt. Intussen regel ik hier in Thessaloniki nog iedere vrijdag een bijeenkomst, met wekelijks succes. Die wettelijke goedkeuring komt er, dan kan de beweging zich over ons land en Europa verspreiden.’

Ondanks die wettelijke barrière heeft de aardappelbeweging zichtbare sporen achtergelaten. Naast het feit dat vrijwel ieder product, van kleding tot kersen, nu zonder tussenhandel te koop is, ziet Eva het resultaat van de beweging in vrijwel iedere winkel. ‘Supermarkten moesten reageren. De prijzen zijn iets omlaag gegaan en het aanbod van Griekse producten groeide. Dankzij herkenbare stickers, zoals de nationale vlag, kunnen klanten producten van eigen bodem snel herkennen. De Griekse bevolking is zich ervan bewust dat zij op die manier hun eigen boeren kunnen steunen.’ Bovendien blijkt de kwaliteit van nationale producten niet onder te doen voor de buitenlandse import. Kamenidis’ ogen schitteren bij de gedachte aan de olijfolie uit Zakynthos. Streek voor streek zoekt hij af, op zoek naar landbouwproducten van hoge kwaliteit. Hij helpt die landbouwers vervolgens om hun producten zonder tussenhandel te verkopen. Zijn grootste trots is dat hij de Griekse bevolking kan voeden met producten van goede kwaliteit, voor een prijs die lager is dan in de supermarkt. ‘Excellente kwaliteit, tegen lage prijzen.’ Het klinkt als een utopische slogan; in Thessaloniki is het realiteit.

Eva onderbreekt: ‘Een van de problemen in het huidige Griekenland is dat men de hoop op een betere toekomst verloren lijkt te hebben. Terwijl niemand meer moeite doet, zit hier een oude man die zijn dromen najoeg en heeft kunnen waarmaken. Daar heb ik ontzettend veel bewondering voor.’ Als we de verhalen mogen geloven, is Christos Kamenidis inderdaad de uitzondering die de regel bevestigt. In tegenstelling tot andere Grieken, denkt hij na wat zijn eigen toevoeging kan zijn. Terwijl op overheidsniveau de ministers van Financiën elkaar in rap tempo opvolgen, stuk voor stuk belovend de Griekse economie uit de sleur te trekken, bouwt Kamenidis geduldig voort op zijn lokale oplossing. Die belofte wordt nog wel ingelost, maar voor nu kunnen velen leren van zijn voorbeeld.

Bij afscheid wijst Kamenidis op de stapel pruimen die op zijn bureau ligt: ‘Neem er een paar mee! Anders komen ze niet op.’ Eva grinnikt: ‘Nog iedere vrijdag koopt hij meer dan hij op kan. Ze bieden hem alles gratis aan, maar hij weigert en koopt zo veel mogelijk om de boeren te blijven steunen.’ Een weldoener blijft een weldoener.