Alumni aan het woord: Carien van Beek

De zoektocht van een dochter naar haar vaders tumultueuze oorlogsverleden

Journalist, televisiemaker en antropoloog Carien van Beek vertelt over de weg naar haar eerste boek Verscheurd Verleden, een bewogen, waargebeurd verhaal over Cecilia en de zoektocht naar haar vaders oorlogsverleden. Hoe kon het dat George, de jazz-liefhebbende deelnemer aan de Februaristaking, in 1942 met de Waffen-SS richting Stalingrad marcheerde? George zag zijn fout snel in en legde een jaar later, in 1943, de verzetseed af na succesvol gedeserteerd te zijn uit het nazi-leger.

Tekst: Yasmine Fikken

Beeld: Sam van den Nieuwenhof

Carien van Beek studeerde op latere leeftijd antropologie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Als reisjournaliste voor verschillende tijdschriften was ze voor haar dertigste al drie keer de wereld rond geweest. Al deze reiservaringen wekten een verlangen bij haar op om meer inzicht in cultuur en maatschappij te krijgen dan de veelal vluchtige journalistiek haar kon bieden. Na het realiseren van haar andere droom om een eigen reisprogramma te maken voor televisie, besloot Carien meer diepgang te zoeken en weer te gaan studeren. Na het proberen van een aantal verschillende studies aan de UvA, kwam ze uiteindelijk bij antropologie uit, een natuurlijke keuze voor iemand met interesses in reizen en cultuur. 

In 2007 behaalde ze haar master antropologie, met een focus op Japanse cultuur. Via de UvA kon ze als freelance docent aan de HOVO (Hoger Onderwijs Voor Ouderen) in Utrecht een collegereeks over Japanse cultuur en geschiedenis geven. Toen ze een aantal jaar na haar afstuderen in contact kwam met Cecilia Debagis verschoof haar focus van Japan naar het Nederlandse oorlogsverleden. Cecilia was er onlangs via geruchten in haar familie achter gekomen dat haar vader George tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de [i]Waffen-SS[i/] had gezeten. Compleet in shock door deze informatie begon ze een lange zoektocht naar haar vaders verleden. Deze zoektocht bracht haar op talloze locaties: niet alleen binnen Nederland, maar ook naar Rusland tijdens een winter van -26 graden om George’s mars met het nazi-leger naar het huidige Wolgograd na te lopen.

Goed of fout?

Carien vertelt dit verhaal in Café Schiller aan het Rembrandtplein in Amsterdam, een plek waar George in het verleden graag kwam. Voor het uitbreken van de oorlog was George een zanger, crooner, in een jazzband, een muziekstijl waar de nazi’s een expliciete hekel aan hadden vanwege de Afro-Amerikaanse, in nazi-ogen ‘inferieure’, oorsprong en Joodse invloeden. In 1941 liep George mee met de Februaristaking tegen de bezetting. Hij was zelfs actief in het verzet, iets dat maar weinig andere Nederlanders in die tijd deden. Niks wees erop dat George op het punt stond om nazi-Duitsland te steunen. Toch tekende hij eind april 1942 op eenentwintigjarige leeftijd voor de Waffen-SS.

In haar zoektocht naar de waarheid vond Cecilia de dagboeken van George die hij schreef in de tijd dat hij bij de Waffen-SS zat. Hij schreef gelijk ‘ontnuchterd’ te zijn op het moment dat hij bij zijn opleidingskamp aankwam. George wilde het liefst direct weer weg. Hij besloot om met een list te deserteren. Zijn vertrek plannen werden verstoord toen alle SS-troepen in november 1942 opgeroepen werden om naar het Oosten te trekken om Stalingrad te ontzetten. George moest mee. Iets meer dan een jaar later, in de zomer van 1943, lukte het hem wel om te deserteren. Hij wist met de hulp van een ‘goede’ Duitser weer in Nederland terecht te komen. Zijn oude verzetsvrienden en de Rooms-Katholieke kerk hielpen George zich te verbergen voor het naziregime. Voor deserteurs rest immers alleen een kogel. Vervolgens maakte George tot het einde van de oorlog deel uit van het gewapend verzet.

Al is de leugen nog zo snel

Na de oorlog werd George door een bekende verraden en belandde hij uiteindelijk in Kamp Vught. Drie jaar lang zat hij zonder proces vast in verschillende interneringskampen, verschrikkelijke plekken waar naoorlogse woede en vergelding heersten. Toen zijn proces eindelijk voorkwam, werd hij onder meer veroordeeld op basis van een dubieus document. Vervolgens besloot George de oorlog te begraven. Zijn dochter Cecilia zou dit verhaal nooit van hem horen. De waarheid kwam echter toch boven tafel en na haar vaders overlijden hoort Cecilia de roddels over zijn verleden voor het eerst. Een zoektocht van zeven jaar volgt voordat Cecilia uiteindelijk de gehele waarheid, waar die nog te vinden was, heeft gevonden. Met behulp van archieven en oude vrienden van George, of nabestaanden van deze, weet ze zijn verleden zo goed mogelijk aan elkaar te puzzelen. Toch blijven er door het lange zwijgen voor altijd stukjes ontbreken.

‘Het verhaal van George en Cecilia is natuurlijk een heel persoonlijk verhaal, maar het geeft tegelijkertijd veel maatschappelijke context weer’. In haar nog te verschijnen boek, bij uitgeverij Schaep 14, over dit bijzondere verhaal getiteld Verscheurd Verleden, weerlegt Carien een aantal hardnekkige mythes over het Nederlandse oorlogsverleden. Met behulp van haar antropologische blik, de geschiedenis van George en de daaropvolgende zoektocht van Cecilia geeft ze de lezer ook een beeld van de Nederlandse samenleving voor, tijdens en na de oorlog. Ze laat zien dat de waarheid veel gecompliceerder was dan het populaire beeld van ‘goede’ Nederlanders en ‘slechte’ Duitsers. Ook legt ze haar vinger op de zere plekken wanneer ze praat over de pijn die het lange zwijgen over de gebeurtenissen tijdens de oorlog met zich mee bracht zelfs nu, meer dan zeventig jaar na de oorlog, blijven er gaten in onze kennis over deze zwarte bladzijde in de geschiedenis. Carien hoopt door het verhaal van Cecilia en George te publiceren, anderen te inspireren om genuanceerder op het Nederlandse oorlogsverleden te reflecteren, dit lange zwijgen te doorbreken en zo ook de duistere kanten van deze bladzijde het licht te laten zien.