Student in beeld: Nathalie Weisz
Chili in chaos, chaos in Chili
Het is april 2018. Antropologie studente Nathalie Weisz zit in haar eerste jaar van de bachelor als ze besluit om haar studie tijdelijk op pauze te zetten en voor een jaar naar Chili te vertrekken. Ze had al een passie en liefde voor Zuid-Amerika, maar als haar Chileense vriend Andres Huhner aangeeft dat hij terug wil naar Chili en zijn familie daar, besluit ze mee te gaan. Het jaar dat ze zou blijven, is anderhalf jaar geworden.
In Chili volgde Nathalie lessen Spaans. Ze wilde graag beter in contact komen met de Chileense bevolking. Verder gaf ze individuele Engelse les aan Chilenen. Op die manier kwam ze in contact met de lokale bevolking, van jong tot oud, arm tot rijk.
Tijdens haar eerste weken in Chili werd ze al snel geconfronteerd met een vooroordeel over de Chileense bevolking. Ze had namelijk gehoord dat ze heel stug zouden kunnen overkomen. Veel Westerse toeristen, waaronder de vader van Nathalie, liepen tegen dit gedrag aan. Nathalie ervoer dit anders, grotendeels omdat ze de Chilenen ook beter leerde kennen dan toeristen die slechts twee weken langskomen. ‘Westerse toeristen verwachten misschien de altijd vrolijke, Spaanssprekende, salsa-dansende Zuid-Amerikaanse bevolking’, vertelt Nathalie. Na een tijdje kwam ze erachter dat de redenen voor deze terughoudendheid de sociale problemen in het land zijn. In veel van de wijken komt criminaliteit en geweld voor. Daarnaast is er een gigantische kloof tussen arm en rijk. In Chili zijn de prijzen net zo hoog als in Nederland, maar liggen de lonen veel lager. De pensioenen zijn laag en de zorg is slecht geregeld.
Protesteren met het hart
Nathalie kwam erachter dat er veel ongelijkheid en sociale problemen waren in het land. Uit eigen ervaring, die van haar leerlingen en van de familie van Andres, begreep ze dat er veel mis is in het land. Er was een grote behoefte aan verandering.
Op 18 oktober 2019 vindt er een begin van die gewenste verandering plaats. Voor Nathalie en Andres komt het desalniettemin onverwachts. De moeder van Nathalie was die week uit Nederland overgevlogen en ervoer die dag de chaos in de hoofdstad, Santiago. Nathalie vertelt: ‘Ik was met mijn moeder onderweg naar huis. Andres had mij al laten weten dat er protesten waren en dat er chaos was in de metrostations. Hij had een filmpje gestuurd waarin te zien was dat een televisiescherm op de metrorails kapot werd gegooid. We namen een taxi, maar het was enorm druk op straat, overal waren mensen. Plotseling stond er een agent vijftien meter voor onze taxi op de straat die een kogel de lucht in schoot. We schrokken ons rot, net als alle mensen op straat.’ Met een omweg thuis aangekomen, volgden ze op televisie de beelden uit de hoofdstad, waar ze zojuist doorheen waren gereden. Het bleek dat de overheid had aangegeven dat de prijs van de metrokaartjes verhoogd zou worden met dertig pesos, wat omgerekend iets meer is dan drie eurocent. Protesten tegen deze prijsverhoging hadden ertoe geleid dat studenten over de metropoortjes klommen en de boel vernielden. Als een vonk bij een vat olie leidde dit tot een revolutie. Althans, zo wordt het gezien door de Chileense bevolking. ‘Dit waren geen normale protesten die die dag plaatsvonden. Er werd een verandering geëist. Protesten zijn de normaalste gang van zaken in Chili: overal zijn protesten tegen en die worden vol passie en emotie uitgevoerd. Op 18 oktober wist ik alleen echt niet wat ik meemaakte.’ Nathalie geeft aan dat alles chaotisch was vanaf die dag. ‘Politie en militairen op straat en er stond zoveel in brand.’
Verhalen, roddels en mediaweergave
De eerste weken na 18 oktober kwam Chili nog in het Nederlandse nieuws, maar de laatste maanden krijgen we er weinig meer van mee. ‘Dat komt omdat Chili letterlijk en figuurlijk ver van ons bed is,’ geeft Nathalie aan, ‘we weten niks van Chili, en het is echt aan de andere kant van de wereld. Niet dat ik het wil goedpraten dat er nauwelijks aandacht aan besteed wordt.’
Zo wordt er door Nederlandse media halverwege oktober 2019 geschreven over ‘plotselinge’ protesten in Zuid-Amerika. Tijdens deze maand zijn er namelijk niet alleen protesten in Chili, maar ook in Argentinië, Bolivia en Peru. Er kan een kritische noot gelegd worden bij het gebruik van het woord ‘plotseling’. Zoals Nathalie tijdens haar tijd in Chili ervoer, speelt er al langere tijd een hoop onvrede in het land. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de hoge kosten voor levensonderhoud en de sociale ongelijkheid. De protesten zijn dus geen ‘plotselinge’ gebeurtenissen, maar veroorzaakt door ontevredenheid die op de lange termijn is opgebouwd, al sinds de dictatuur die aan het eind van de twintigste eeuw eindigde. De grondwet in 2020 stamt nog uit die tijd. Nathalie beschrijft het als volgt: ‘het gaat niet om dertig pesos, maar om dertig jaar.’
De opa van Nathalie stuurde haar de eerste weken een aantal Nederlandse krantenartikelen over de Chileense chaos. Nathalie was onder de indruk van het verhaal dat werd beschreven. In deze uitgebreide artikelen klopte het verhaal namelijk wel. Daarentegen werd in veel andere Westerse media het idee geschetst dat het brave Chileense volk alleen in opstand was gekomen door een verhoging van de prijs van de metrokaartjes. De onderliggende factoren en andere frustraties van de Chilenen leken er niet toe te doen.
Ook zijn er een hoop complottheorieën rondom de ware reden van het begin van de revolutie. ‘Er zijn sommige mensen die zeggen dat het een georganiseerde criminele organisatie is die is begonnen met het vernielen van de metrostations. Ook zijn er ideeën over dat het handlangers waren van Maduro, de president van Venezuela. Hij zou mensen hebben gestuurd om hier een crisis te veroorzaken’, vertelt Nathalie. Er zijn veel verhalen, maar de meeste mensen zijn het er over eens dat het niet anders kan dan dat het georganiseerd is. ‘Het was zo’n massale opkomst, en binnen zo’n korte tijd. Het was zo vreemd dat het allemaal zo gebeurde op plekken waar je niet zomaar kan zijn. Mensen moeten hierover na hebben gedacht, of sleutels tot bepaalde gebouwen of plekken hebben gehad.’ Volgens Nathalie moet het vernielen wel vooraf bedacht zijn, omdat het organisatorisch zo goed in elkaar zat.
Aanwakkering van de vlam
Natuurlijk doet niet heel de Chileense bevolking actief mee aan de revolutie. Al voelde dat voor Nathalie wel zo. Ze geeft aan dat misschien alleen de allerrijksten of rechts-radicalen de revolutie maar niks vonden. Nathalie benadrukt dat het vooral gaat om de context van de personen die meedoen en zich geroepen voelen om mee te doen. Het protest werd niet alleen uitgevoerd door mensen uit de lagere- of middenklasse van de samenleving. Ook jongeren uit de rijke bovenlaag waren actief. Achteraf denkt ze wel dat bijna iedereen de revolutie steunt, al is er wel een verschil van mening over hoe het wordt uitgevoerd. ‘Ik heb een man lesgegeven die werkte in het kantoor van een mijnbedrijf. Hij was begin zestig en was actief geweest in het leger tijdens de periode van de Chileense dictatuur. Deze meneer was het er wel mee eens dat er dingen moesten veranderen, maar was het niet eens met de manier waarop dat gebeurde. Hij steunde het vandalisme niet.’ Een andere leerling, wiens familie uit het zuiden van Chili komt, begrijpt helemaal niks van de revolutie. Hij vertelde haar dat hij vond dat mensen gewoon zelf moesten vechten voor de dingen die zij wilden bereiken, en dat ze niet afhankelijk moeten willen zijn van de overheid of andere organisaties.
Voor Nathalie was de situatie in de revolutie anders dan voor de Chileense bevolking. ‘Voor mij was het tijdelijk en anders. Ik ben hier niet opgegroeid. Wel heb ik de problemen gezien en voor een klein deel zelf meegemaakt. Ik zal dit voor altijd met me meenemen, ik ben gewend geraakt aan de geur van traangas en het horen van schoten.’ Ze is vooral bezorgd om de armere gezinnen in Chili. Zij zijn namelijk echt de dupe van de revolutie en de sociale problemen. Zij hebben de verandering nodig.
Nathalie vertelt dat de protesten grotendeels werden gevoed door de macht van sociale media. Online gingen er filmpjes en foto’s rond over militairen en hoe zij omgingen met de protestanten. Voor Nathalie voelde het af en toe als een filmscène: ‘Ik ben zo verbaasd geraakt over het gedrag van mensen. Er was een filmpje online gezet van een militair die een groep mensen toesprak bij een supermarkt. Hij zei dat de deuren zo open zouden gaan en dat mensen mochten pakken wat zij wilden. De enige voorwaarde die hij stelde is dat ze het gebouw niet in de fik mochten zetten.’ De militair liet toe dat gewone mensen, die dringend op zoek waren naar voedsel, naar binnen gingen en de winkel leegplunderden. Zolang het pand maar niet verwoest werd. ‘Ik wist niet meer wat ik moest geloven of niet. Op televisie werden de plunderende mensen neergezet als debielen, maar op Instagram zie je dat een militair dat gewoon toelaat. Wie kan je dan nog geloven?’.
Het heden en de toekomst
Het lijkt een bijzondere vergelijking, maar Nathalie ziet overeenkomsten tussen de revolutie in Chili en de coronacrisis in Nederland. Ten eerste noemt ze het feit dat mensen in een heel ander leven terecht komen. Ook zorgen de maatregelen die zijn genomen in beide situaties voor saamhorigheid en creativiteit. Verder noemt Nathalie de positie van supermarkten: ‘Mensen gingen hamsteren, winkels werden gesloopt en leeggeplunderd. In de angst dat er van alles kon gebeuren, wilden mensen voorbereid zijn op de toekomst. Supermarkten gingen uiteindelijk ook dicht. Deze angst is ook te zien in Nederland in tijden van corona. Daarbij komt wel kijken dat winkels in Chili echt vernield werden en dat er veel geweld plaatsvond.’ Ook noemt ze dat er een overeenkomst is tussen de manier waarop mobiliteit is afgenomen. ‘Wij, als Nederlanders, moeten nu zoveel mogelijk thuisblijven, voor de veiligheid van onze gezondheid. In Chili werd de noodtoestand en avondklok ingezet. Elke dag werd er een tijd aangegeven waarop mensen ‘s avonds thuis moesten zijn. Daarnaast lag de stad in puin, metrostations waren gesloopt en overal waren mensen. Veel mensen konden of durfden er niet doorheen te reizen. De schoonmaakster bij de opa en oma van Andres, kon bijvoorbeeld niet meer terugkeren naar haar huis, dat aan de andere kant van de stad ligt.’
Wat veel mensen waarschijnlijk niet weten, is dat er tot halverwege maart 2020 elke dag geprotesteerd werd: totdat de chaos van corona uitbrak en mensen thuis moesten blijven. De eisen van de revolutionairen zijn een nieuwe grondwet en het aftreden van de huidige president Sebastián Piñera. Op 26 april zou er gestemd worden over een nieuwe grondwet. Door het coronavirus is dit verschoven naar oktober 2020, een jaar na het begin van de protesten.
