Recensie: Jimmy Nelson op zoek naar de ‘ware’ authenticiteit

Eva Toes –

Het kost een aantal jaar, maar dan heb je ook wat. Jimmy Nelson reisde tweeënhalf jaar lang de wereld over om van vijfendertig verschillende stammen een fotoreportage te maken. Het boek Before They Pass Away is het resultaat. Het boek is enorm populair en de exemplaren vliegen daarom over de toonbank. In de wereld van de fotografie is echter ook grote kritiek op het boek en de foto´s die Jimmy Nelson heeft gemaakt van deze stammen. Volgens Jimmy Nelson zelf heeft hij geprobeerd om ´an ambitious aesthetic photographic document that would stand the test of time´ te creëren. ´A body of work that would be an irreplaceable ethnographic record of a fast disappearing world’, maar volgens critici is het beeld wat Jimmy Nelson heeft genomen en schetst met zijn woorden niet de realiteit waarin deze stammen zouden leven. De beelden zijn in scène gezet en daarom geen realistische weergave van hoe deze mensen leven. Het is volgens critici dan ook pure onzin dat Nelson deze foto’s heeft gemaakt om te laten zien dat de authenticiteit van deze stammen bewaard moet blijven. Nelson zou deze foto’s alleen maar hebben gemaakt om geld te verdienen.

Nelson voegt zich met zijn foto´s in het rijtje van mensen die zich bezighouden met het populaire onderwerp ´authenticiteit´. In een wereld die zich steeds meer richt op het individu, willen mensen steeds meer uniek zijn en lijkt het of mensen hierdoor steeds meer behoefte hebben aan authenticiteit. Dit is vooral het geval voor mensen uit westerse landen, zoals landen in Europa en de Verenigde Staten. Mensen zouden hier hun authenticiteit volgens Nelson zijn verloren (wat dit dan ook mag zijn) en gaan daarom op zoek naar plekken waar ze deze authenticiteit kunnen terugvinden. Ook gaan ze op zoek naar hun eigen ´authenticiteit´ door bijvoorbeeld vintage kleding te dragen.

Volgens Nelson zijn de meeste samenlevingen van de wereld hun ware authenticiteit echter kwijtgeraakt. Hij is op zoek gegaan naar samenlevingen die dit nog wel hebben en kwam hierbij terecht bij deze stammen. Volgens Nelson hebben deze stammen nog wel de puurheid en authenticiteit van de ‘werkelijke’ mensheid en moet de rest van de wereld een voorbeeld nemen aan deze stammen. Hij heeft dan ook de ‘ware’ authenticiteit van deze stammen geprobeerd vast te leggen. Deze stammen leven echter vaak helemaal niet zoals Nelson ze heeft afgebeeld. De kleding die zij aan hebben, dragen zij al heel lang niet meer en ook de attributen op de foto’s gebruiken zij niet meer. De authenticiteit die deze stammen dan zouden hebben, bestaat dus eigenlijk niet.

Door deze stammen zo af te beelden, creëert hij een idee dat deze stammen nog niet in relatie staan tot de rest van de wereld en daarom nog niet ‘aangetast’ zijn. Dit is graag wat de Westerse consument wil zien. Een persoon van een stam uit een ver gebied dat moeilijk te bereiken is en nog niet is beïnvloed door de rest van de wereld. Dit is voor consumenten het bewijs dat authenticiteit nog steeds bestaat. Zij betalen vervolgens honderden euro’s om leden van Afrikaanse stammen in ‘authentieke’ kleding te zien en om mensen uit Peru of Ecuador nog op een ‘authentieke’ manier te zien koken. Inmiddels weten de meeste mensen door (sociale) media – en zien sommige mensen het zelf ook – dat deze stammen nu niet meer op die manier leven. Nadat deze stammen hun ‘show’ hebben gegeven aan de toeristen, trekken zij gewoon andere kleding aan en toch blijven de toeristen er alsnog veel voor betalen om deze mensen zo te zien.

Dat mensen hiervoor blijven betalen en steeds verder gaan reizen om nog ‘authentieke’ stammen te zien, is precies de reden waarom het boek van Jimmy Nelson zo goed verkoopt. Hij beweert dat de foto’s die hij heeft genomen een afspiegeling zijn van de manier waarop hij de mensen heeft aangetroffen. In de ogen van de consument betekent dit dat ‘ware’ authenticiteit nog binnen handbereik is. Je kunt het namelijk kopen in de vorm van een fotoreportage. Hiermee maakt hij van het idee van authenticiteit als het ware een object wat gekocht kan worden. Hij doet dit door het op een foto vast te leggen en het vervolgens als massaproduct aan te bieden. Het bewijs voor deze mensen dat authenticiteit nog wel bestaat, ligt dan gewoon in de kast. Door het aan te bieden als massaproduct is echter gelijk het hele idee van authenticiteit eigenlijk weg. Heel de wereld kan het zien en kopen. Hierdoor is het juist niet meer authentiek. Dit keer hoeft men er niet eens zelf voor te reizen om de ‘authentieke’ stammen te kunnen zien.

Wetenschappers vanuit verschillende disciplines en andere fotografen zijn kritisch gaan kijken naar de verhalen achter de foto’s en zijn tot de conclusie gekomen dat de foto’s niet alleen een onvolledig beeld tonen, maar in de meeste gevallen ook een onjuist beeld. Jimmy Nelson heeft deze mensen gevraagd om zich op een ‘traditionele’ manier te kleden en heeft ze zelf op die plekken gepositioneerd. Hiermee laat hij niet zien dat authenticiteit nog bestaat, maar beaamt hij juist dat dit nergens meer te vinden is en dat mensen er alles voor over hebben om toch het idee dat authenticiteit nog wel bestaat levend te houden.

Zoals vele critici al zeggen, verkoopt Jimmy Nelson een illusie. De illusie dat authenticiteit nog bestaat. Tegelijkertijd zijn er ook critici die zeggen dat authenticiteit nog wel bestaat, maar dat dit de enige vorm van authenticiteit is die mensen accepteren als authenticiteit. Het is alleen zo dat juist deze vorm niet authentiek is, maar alleen een beeld van hoe mensen denken dat deze stammen leven. Eigenlijk is het te vergelijken met het idee dat het gros van de Nederlanders oranje kleding draagt tijdens feestdagen of festiviteiten. Dit mag dan misschien voor sommige Nederlanders gelden op bepaalde momenten, maar het is zeker niet zo dat alle Nederlanders er altijd zo bij lopen. Dit zelfde geldt voor de mensen van deze stammen. Sommige mensen leven nog steeds zo, maar een groot deel waarschijnlijk niet. De vraag is vervolgens of dit nou echt zo erg is. Want wie is Jimmy Nelson om deze mensen op te dragen niet hun ware ‘authenticiteit’ te verliezen en zeker niet te gaan leven zoals ‘wij’?