Op de bank met Paul Aarts: de Green Movement in Iran

Beeld /// Nari Miyoshi, Lotje van den Dungen, Bob van Helden

In deze editie van Op De Bank Met neem ik met Midden-Oosten deskundige en docent internationale betrekkingen Paul Aarts de Green Movement onder de loep. Dit was een beweging die zich inzette voor de modernisering van Iran, en vroeg om meer aandacht voor mensenrechten in het land. Waar ging die ‘groene beweging’ over? Wat is ervan geworden in een land waar vrijheid een relatief begrip is?

Iran is een land van opkomend toerisme, absolute religieuze leiders, kerncentrales en ‘trotse mannen en vrouwen’, volgens Paul Aarts. Het land is de afgelopen tijd steeds vaker in de spotlights komen te staan. Wie het nieuws een beetje heeft gevolgd, ziet dat Iran de toekomst verwachtingsvol in de ogen kijkt. Sinds het nucleaire akkoord met de VS en het opheffen van de sancties tegen Iran afgelopen juli, heerst er een optimistische sfeer en is de hoop gevestigd op de herstelling van de tot voor kort al maar stagnerende  economie. Paul Aarts publiceerde de laatste jaren veel over de rol van Iran als belangrijke opponent van Saudi-Arabië’s politieke invloed in de regio. Irans’ buitenlandse politieke manoeuvres kunnen niet losgekoppeld worden van het politieke spel in eigen land.  De binnenlandse politiek slingerde de afgelopen jaren tussen een conservatief en wat liberaler beleid. ‘Hierin heeft de Green Movement zeker een rol gespeeld’, vertelt Aarts.

 

Het was een spontane politieke beweging, zonder leiding of organisatie.

 

Het ontstaan van verzet
De slinger van de klok slaat op dit moment weer wat meer uit richting een liberalere politiek. Het lijkt of president Rohani zowel zijn eigen volk als de buitenwereld om zijn vinger heeft weten te winden. Iets wat veel minder kon worden gezegd van zijn voorganger, de conservatieve president Mahmoud Ahmadinejad die vooral bekend stond om zijn sentiment tegen Israël en de Verenigde Staten en het ontkennen van de holocaust. Ahmadinejad kwam voor het eerst aan de macht in 2005 als opvolger van Mohammad Khatami. Khatami volgde, met name in zijn eerste ambtstermijn, een beleid dat berustte op het ideaal van vrijheid en het handhaven van mensenrechten binnen een theocratisch politiek stelsel. Waar Khatami de teugels liet vieren, trok Ahmadinejad ze vanaf 2005 weer aan. Waar Khatami liberaal was geweest, was Ahmadinejad conservatief. Veel van Khatami’s ideeën werden onder Ahmadinejad teruggedraaid, wat zijn politiek imago niet ten goede kwam. In de verkiezingen van 2009 is Ahmadinejad er dan ook van beticht met de uitslagen te hebben gesjoemeld. Zijn partij zou met zestig procent van de stemmen gewonnen hebben. Critici beschuldigen hem er echter van dat daarmee zijn tegenstander en volksfavoriet nummer één Mir-Hossein Mousavi de overwinning  werd ontzegd. Volgens hen was het namelijk Mousavi die de meeste stemmen had gekregen.

 

De vermeende fraude van Ahmadinejad leidde tot de Green Movement. Vanaf juni 2009 werden massale demonstraties georganiseerd onder de leus where is my vote?. De Green Movement was een spontane politieke beweging, zonder leiding of organisatie. Wel bleken sociale media een belangrijke rol te spelen in het organiseren van mensen. De groene revolutie wordt daarom ook wel ‘Twitter revolution’ genoemd. Deze naam doet volgens Aarts overigens geen recht aan het concept van de beweging. Waar een revolutie gaat over het omverwerpen van een staat en deze volledig te veranderen, was het hier de bedoeling om een interne verandering  aan te brengen in het bestaande politieke stelsel.

 

De beweging adopteerde Mousavi’s idealen en verkoos hem als gezicht van de Green Movement.

 

Deze  spontane opleving van politiek activisme sloot aan bij de ideeën van Ahmadinejads tegenstander Mousavi. Hij voerde campagne met groen als zijn trademark. De activisten koppelden hun actie en onvrede aan Mousavi’s campagne en diens kleur. Hier komt de naam van de beweging vandaan. Wat Mousavi zo aantrekkelijk maakte, was zijn belofte in Khatami’s voetsporen te treden en weer een meer liberale politieke koers uit te zetten. Hij beloofde hervormingen binnen het politieke systeem en een betrouwbare handhaving van de mensenrechten in Iran. Het was voor het eerst in de Iraanse geschiedenis dat een vertegenwoordiger van het bestaande politieke stelsel de oproep deed tot liberale hervormingen binnen dit systeem. Hoewel hij zich niet met de Green Movement wilde associëren, spraken de woorden van Mousavi tot de verbeelding van menig demonstrant. Op die manier werd voor het eerst ook de stem van de burger in acht genomen in een politiek programma.

 

Het einde van een beweging
Het bleek ‘een brug te ver’, vertelt Paul Aarts. Mousavi’s oproep, van onderop gesteund door het geluid van de Green Movement, werd door zowel Ahmadinejad als door geestelijk leider Khamenei  gezien als een bedreiging. Het leidde tot repressief optreden vanuit de staat, waarbij hard werd ingrepen. De via sociale media verworven stem bleek voor veel demonstranten negatieve gevolgen te hebben. De sporen die op internet achterbleven maakten hen kwetsbaar en traceerbaar.  Amnesty International registreerde dertig tot veertig doden en zo’n vierduizend arrestaties, waarvan er velen tot op de dag van vandaag vast zitten.
De opkomst van de Green Movement bleek van korte duur. Er is na 2009 weinig van de beweging overgebleven. Volgens Paul Aarts is de sterke repressie vanuit de overheid daar debet aan. ‘Het behoort immers tot een van de belangrijkste taken van een dictatuur om de agency van haar eigen bevolking te ontkennen’, aldus Aarts.  Daarmee wordt namelijk ook meteen de macht van de burger ontkend. Een tweede reden voor de dood van de beweging wijdt Aarts aan de afwezigheid van een leider. Het leiderschap over de Green Movement is Mousavi op een bepaald punt in de schoenen geschoven omdat de beweging zijn idealen had geadopteerd en hem had verkozen tot gezicht van de beweging, maar in feite was er niemand die de verantwoordelijkheid op zich nam.

Waar kwam  dit massaal protest nu vandaan, juist in een land waar dit grote consequenties heeft? Volgens Paul Aarts is dit een tot nog toe onopgelost vraagstuk. Het zou President Rohani in ieder geval aan te raden zijn om met dat bewuste vraagstuk rekening te houden in zijn beleid als hij niet als een tweede Ahmadinejad door zijn volk weggezet wenst te worden.