Natuurlijk Antropologie /// Voedselsoevereiniteit

Sacha Tijmstra –

Het is ironisch dat ik, als antropoloog-in-wording, mij het liefst begeef op plekken waar geen mens te bekennen is en ik de omgeving slechts deel met bomen, mos, eekhoorntjes en vogels. Daarom schrijf ik vanaf heden regelmatig een column over de natuur: het nut ervan, de betekenis ervan, het gevaar dat het loopt; en dat allemaal vanuit antropologisch perspectief, om de lezer, en ook mezelf, ervan te overtuigen dat de natuur ook in antropologie zijn relevantie vinden kan. In deze column: de relatie tussen voedsel, sociale ongelijkheid en natuur.

Het is een van de Millenniumdoelen om honger uit de wereld te bannen. Uit cijfers blijkt echter ook dat deze doelstelling voor 2015 – het aantal hongerlijdende mensen te halveren – niet behaald wordt. Wat doen we dan fout? En hoe moeten we het beter doen? Aangezien landbouw de grootste rol speelt in de voorziening van voedsel, is het niet meer dan logisch dat we ons afvragen welke vorm landbouw zou moeten hebben.

Het nieuws – goed en slecht – over genetisch gemodificeerde zaden, GMO’s, vliegen ons om de oren. Maar uit statistieken blijkt dat beschikbaarheid vaak niet het probleem is. Zoals Amartya Sen beargumenteert zijn toegankelijkheid en gebruik vaak de oorzaak van hongersnoden. Hieronder scharen zich problemen als ongelijke distributie van voedsel en het gebruik van vruchtbare landbouwgrond voor het verbouwen van soja voor de voedselvoorziening van de vleesindustrie.

Hoe zorgen we dan voor voedselzekerheid? Het top-down beleid dat door verschillende internationale instanties, zoals de Wereldbank, en nationale overheden gehandhaafd wordt, kenmerkt zich door een focus op privatisering, modernisering, het incorporeren van small farmers in de mondiale economie en landbouwbiotechnologie zoals de genetisch gemodificeerde zaden.

Er zijn – zoals altijd met top-down ideeën – echter een aantal problemen met dit beleid.

Het verkopen van gepatenteerde zaden resulteert in afhankelijkheidsrelaties tussen kleine boeren en een handvol multinationals, waarbij de kleine boeren een ondergeschikte, economisch kwetsbare rol innemen. Voor een voorbeeld in de Verenigde Staten hoef je alleen maar de in 2012 uitgekomen film ‘At Any Price’ te kijken. Verder werkt het gender ongelijkheden in de hand: vrouwen zijn traditioneel vaak dragers van landbouwkennis, maar worden hierbij onder de voet gelopen omdat hun kennis niet langer nodig is. Ook hebben zij vaak minder middelen tot kapitaalaccumulatie, een voorwaarde voor overschakeling tot moderne landbouw, waardoor zij langzamerhand verdwijnen uit de landbouw. Dit leidt tot de masculinization of agriculture. Dan is er tot slot ook nog een hele reeks aan biologische nadelen, van het ontstaan van ‘superweeds’ die tolerant worden voor verdelgingsmiddelen tot uitputting van de grond door monocultuur.

Een alternatieve stem is de beweging voor voedselsoevereiniteit. Dit is kortweg de mogelijkheid van een gemeenschap om zijn eigen voedselsysteem vorm te geven. Dit moet gebeuren op een manier waarbij democratische inspraak, sociale gelijkheid, culturele en natuurlijke diversiteit gecreëerd worden en zorgen voor een sterker en regeneratief ecologisch en sociaal-cultureel milieu. Ideeën over voedselsoevereiniteit gaat vaak samen met ecofeminisme, die ecologische degradatie gelijkstelt aan sociale problemen als racisme, seksisme en mondiale ongelijkheid.

Klinkt ideaal? Ja. Maar zoals altijd met idealen is de realiteit meestal wat anders. Wat overigens niet betekent dat we geen idealen meer moeten nasterven. De huidige economische samenleving is nog niet berust op deze nieuwe manier van samenwerken en onderzoek en technologie is gericht op grootschalige landbouw. Tevens zijn verschillende concepten binnen  voedselsoevereiniteit nog onduidelijk. Wat voor soevereiniteit bedoelen ze? Wat is lokaal zonder een mondiaal?

Ruwe randen dus. De duurzaamheid en rechtvaardigheid die voedselsoevereiniteit inhoudt, zijn het echter waard om de ruwe randen voor bij te schaven.

_______

Voor meer informatie over voedselsoevereiniteit kijk je bijvoorbeeld op de website van de organisatie Navdanya: www.navdanya.org. De oprichtster van deze organisatie, Vandana Shiva, is een zeer bekende naam met betrekking tot dit onderwerp.