Natuurlijk Antropologie /// Natuur > Mens vs. Mens > Natuur

Sacha Tijmstra –

Is de mens groter dan de natuur of de natuur groter dan de mens?

Dit is een vraag die al eeuwen gesteld wordt en twee antwoorden kent: de natuur dient de mens en moet zo gebruikt worden of de natuur heeft intrinsieke waarde: het recht om te leven zonder dat het gebruikt wordt voor productie of consumptie. In de huidige debatten over milieuproblematiek heeft deze vraag een nieuwe dimensie gekregen: hoe krijgen we mensen zo ver dat we onze omgang met de natuur gaan verbeteren? “Framen” we onze huidige milieuproblematiek als bedreiging voor onze toekomstige productie en consumptie of zorgen we dat de mens meer in verbintenis komt te staan met de natuur? Het is over het laatste dat ik het wil hebben.

Wat houdt dat in, meer verbintenis met de natuur? 150 Jaar geleden werd dit al besproken door John Muir, een naam waar bijna niemand van jullie wellicht van gehoord heeft, maar sommigen zijn nalatenschap reeds hebben gewaardeerd. Hij wordt ook wel de vader van de nationale parken genoemd, omdat het zijn idee was om bepaalde gebieden in de VS af te bakenen en deze te beschermen, te beginnen met Yosemite National Park. Zijn liefde voor de natuur kwam voort uit zijn overtuiging dat de natuur dé manifestatie was van God. De mens kon daarom onmogelijk groter zijn dan de natuur. Hij was slechts een schakel in de natuurlijke wereld en had daarom ook geen recht van beslissing over de natuur. Hij zou vanwege deze overtuiging zo gezien kunnen worden als een Soefi, die God ook ziet in de verhevenheid van de natuur.

De overtuiging dat de natuur groter is dan de mens is aanwezig in meerdere niet-westerse spirituele stromingen, zoals het boeddhisme en jaïnisme. Ook boeddhisten zien zichzelf als onderdeel van de natuur, als een draadje in het web van de wereld. Zij gaan respectvol om met de natuur en doden geen levende wezens. Jaïnisten gaan daar nog een stapje verder in. Het jaïnisme is een oude Indiase religie die elk levend wezen als gelijke respecteert. Zij vegen zelfs de weg voor hun voeten, zodat ze ook niet op de allerkleinste beestjes trappen!

Honderd en nog wat jaren later na John Muir en nog steeds (of weer) was er, ondanks deze spirituele stromingen, niets veranderd aan de antropocentrische visie op de natuur. Het was eerder erger geworden naarmate de wereldeconomie groeide en de term ‘milieuproblematiek’ was reeds geïntroduceerd. In de jaren zeventig vond de Noorse filosoof Arne Næss het wel welletjes met de huidige aanpak van milieuproblemen en ontwikkelde de visie ‘deep ecology’. Deep ecology meent dat de natuur intrinsieke waarde heeft en daarom eigen rechten om te ‘zijn’, te groeien en bloeien zonder invloed van de mens. Het houdt verder in dat de mens zich sterker met de natuur verbonden zou moeten voelen. Wellicht kunnen we echter ook deep ecology zien als een antropocentrisch discours: want hoe kunnen wij weten wat de natuur ‘wil’?

Deep ecology heeft echter nog niet bepaald het mainstream discours over milieu en duurzame ontwikkeling veranderd. Maar zou dat moeten, omdat het meer betrokkenheid zou garanderen bij de natuur en daarom de moraliteit van de mens tegenover de natuur zou veranderen? En is dat haalbaar?

Op de eerste vraag zou ik zeggen: ja, maar niet alleen. Naar mijn idee zou het mainstream discours opgemaakt moeten worden uit de combinatie van de betrokkenheid van de mens bij de natuur en het nut van de natuur voor de mens. De huidige consumptie en productiemaatschappij kan natuurlijk niet zomaar omschakelen naar onthouding van natuurlijke hulpbronnen. Maar een beetje meer liefde en respect voor de natuur zou zeker helpen om tot een snellere vooruitgang te komen wat betreft een duurzame omgang met de wereld. Een beetje liefde helpt altijd, toch?

Of het haalbaar is, durf ik niet te zeggen. Dat is aan jullie om mij te vertellen, want ik ben nogal biased.