Hoe het sportieve succes van Naomi Osaka de conservatieve Japanse maatschappij op haar kop zet

Twee keer stuitert ze de bal kalm op en neer. Een korte blik naar de overkant van het net. De bal verlaat haar hand en zweeft even boven de heilige blauwe tennisbaan van het Artur Ashe Stadium. Een keiharde slag van 183 kilometer per uur stuurt de bal perfect in de rechterhoek van het servicevak. Serena Williams probeert het nog wel, maar ze raakt de bal te laat om deze terug over het net te krijgen.

Tekst: Arman Sahin

Game. Set. Match.

Naomi Osaka, pas 20 jaar, is de allereerste Grand Slam winnares van Japan.

In Japan heerst de euforie. Men is al twee weken lang lyrisch over de prestaties van Osaka. In Japan is de tennissport na honkbal, sumo en voetbal de vierde sport van het land. Dit komt echter vooral door Kei Nishikori, de beste mannelijke Japanse tennisser. Hij heeft twaalf titels op zijn naam staan en tot voor kort was hij het enige prominente gezicht van de tennissport.

Het monopolie op tennis van Nishikori moet in september 2018 echter plaatsmaken voor een nieuwe en relatief onbekende naam: Naomi Osaka. Door het verslaan van de legendarische Serena Williams in de finale van de US Open weet men overal ter wereld, maar bovenal in Japan, dat het menens is.

Haar speelstijl is aanstekelijk: een aanvallende mentaliteit, consistente slagen met veel poweren uitzonderlijke finesse zorgen ervoor dat de media haar portretteren als ‘the next Serena’. Bovendien wordt ze bejubeld door haar bescheiden en verlegen personaliteit; haar interviews en persconferenties geven het perfecte beeld weer van een onervaren jongvolwassene die open en eerlijk toe durfde te geven dat ze moeite heeft met alle nieuwe aandacht die ze krijgt van buitenaf. Haar succes zorgde echter ook voor controverse, vooral onder de trotse, conservatieve bevolkingsgroep. Naomi Osaka is namelijk niet de belichaming van het Japanse stereotype. Haar natuurlijke donkere krullen en getinte huidskleur geven weg dat ze multiraciaal is. Naomi Osaka, geboren in Osaka, is de oudste dochter van een Haïtiaanse vader en een Japanse moeder. Het gezin verhuist samen met haar ouders al op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten. Haar vader Leonard raakte daar geïnspireerd door het succes van de Williams’ zusjes en besloot er alles aan te doen om zijn dochter eenzelfde soort ontwikkeling te gunnen.

Waarom hebben sommige Japanners moeite met het omarmen van deze topatleet? Om hierachter te komen moet men de Japanse samenleving onder de loep nemen. Deze staat bekend om het hoge gehalte homogeniteit: maar liefst 97% van het land is volledig etnisch Japans. Het is daarom ook niet geheel verrassend dat xenofobie een rol speelt in de omgang met mensen vanuit andere sociaal-culturele achtergronden. In Japan maakt men een duidelijk onderscheid tussen ‘volbloed’ en ‘halfbloed’ om te bepalen hoe ‘Japans’ een persoon is, er is zelfs een officieel woord voor: Hāfu. Deze term, letterlijk te vertalen als ‘half’, wordt gebruikt om mensen aan te duiden waarvan maar één ouder volledig etnisch Japans is. Naomi Osaka valt precies binnen deze categorie, en dat brengt sociale consequenties met zich mee. Hāfu’sondervinden vaak discriminatie omdat zij buiten de homogene boot vallen. In de documentaire Hāfu: The Mixed Race Experiment in Japan van Megumi Nishikura en Lara Perez Takagi is te zien hoe stroef de sociale acceptatie van hāfu’s verloopt in de Japanse maatschappij. Vanwege het kleine aantal hāfu’s binnen Japan is het ook geen groot onderwerp op de agenda en wordt de problematiek niet bestreden van bovenaf. Met het succes van Naomi Osaka gaat de deur naar verandering echter open: Japan kan nu niet meer om de grootste ster heen, een hāfu-ster.

Er zijn maar weinig culturen waarin eer en trots zo diepgeworteld zijn als in die van Japan. Waar het land voorheen van zich liet horen door de militaire kracht te tonen, is het nu het sportieve succes dat signalen moet afgeven aan de buitenwereld.

De prestaties van Osaka zijn misschien ook wel de enige manier om de positie van hāfu’s in Japan te versterken. Dat de meerderheid van het land met haar wegloopt betekent echter niet dat de kritiek op haar persoon haar bespaard blijft. Omdat ze de meerderheid van haar leven in de VS doorgebracht heeft, spreekt Naomi weinig Japans. Haar gebrekkige taalvaardigheid zorgde direct voor afkeurende geluiden vanuit het thuisland. Iemand die het Japans niet spreekt mocht volgens hen niet de eervolle vlag van Japan verdedigen.

Ook haar uiterlijk werd het gesprek van de dag. Haar donker getinte huidskleur vormde direct een struikelblok voor haar kersverse sponsor Nissin. Ze ging in zee met het grote instant noodle-merk, maar dat weerhield het bedrijf er niet van om Osaka als een witte vrouw af te beelden in hun geanimeerde reclame. De kritiek op Nissin volgde al snel en de commercial was binnen no time verdwenen van de tv en YouTube. Het is een tekenend voorbeeld van de geïnstitutionaliseerde discriminatie tegen hāfu’s in Japan: het bedrijf had geen slechte intenties, maar besloot toch om het al bestaande discourse te reproduceren.

Naomi Osaka steekt haar identiteit niet onder stoelen of banken. Ze heeft eerder laten weten erg trots te zijn op haar Japanse achtergrond en gezworen zich altijd voor de volle honderd procent in te zetten voor het land, maar ook net zo blij te zijn om zichzelf Haïtiaans te kunnen noemen. Op haar Instagram dost Osaka zich steeds vaker uit in Haïtiaanse klederdracht, maar is ze ook te zien in ceremoniële kimono’s. Ondanks alle uiteenlopende meningen en kritiek die ze over zich heen krijgt, lukt het de nog altijd pas 22-jarige Naomi Osaka om de bal tussen haar twee totaal verschillende culturen in het spel te houden.

Toch staat Osaka’s eerste echte beproeving nog voor de deur. Recentelijk werd namelijk bekend dat ze officieel haar Amerikaanse paspoort heeft opgegeven om voor Japan uit te komen tijdens de aankomende Olympische Spelen. Dit was een vereiste vanuit de Japanse wetgeving waardoor iedere Hāfu na hun 22ste levensjaar moet kiezen: óf je kiest voor je Japanse paspoort, óf je geeft deze op. Hiermee kwam vanuit Osaka een duidelijk signaal van loyaliteit aan Japan, maar ook veel druk. Het organiseren van de Olympische Spelen in eigen land is iets ongelooflijk groots voor Japan; het is het moment waarop de hele wereld naar de eilandstaat kijkt en er absoluut geen gezichtsverlies geleden mag worden. Naomi Osaka heeft haar lot in eigen handen, maar misschien ook dat van vele anderen: de deur naar de emancipatie van hāfu’s zal wagenwijd open staan als het haar lukt om een legendarische status te verwerven tijdens de Spelen in Tokyo.