Het wonder van de paddenstoel

Een interview met kunstenaar en natuurliefhebber Geertje Geertsma

De bladeren kraken. Een groepje wimperzwammetjes kijkt toe hoe de voeten van Geertje dichterbij komen en precies voor de zwammen stilhouden. Dan knielt ze zich voor hen en kijkt ze aan. Geertje Geertsma gaat vaak naar buiten om de meest uiteenlopende paddenstoelen te observeren. Als ze samen met de paddenstoelen in het bos is, vindt ze rust en harmonie in een wereld waarin een menselijke verbinding met de natuur niet altijd vanzelfsprekend is.

Tekst en beeld: Hillinde Buist

Wereldwijd wonen steeds meer mensen in steden, maar hoe verhouden mensen zich nog tot de natuur? De bosbranden in Australië vertellen hoe mensen in het huidige kapitalistische systeem met de natuur omgaan. Hoe kunnen we ons tot de natuur verhouden in een tijdperk van klimaatverandering waarin de effecten van menselijke uitbuiting ongekende vormen aannemen en het leven van immens veel organismen en ecosystemen onzeker is? In een interview met Geertje Geertsma wordt duidelijk hoe er in deze tijd plaats is voor kinderlijke verwondering.

Observeren is leven in het moment

Wanneer Geertje op pad gaat naar paddenstoelen, trekt ze een paar oude kleren aan en vertrekt ze naar buiten. ‘Paddenstoelen groeien echt overal. Ik ga minstens een paar keer per week naar buiten om paddenstoelen te bewonderen. Soms ga ik wandelen in natuurgebieden, en je hebt ook prachtige in de Hortus, maar ze groeien ook gewoon in de achtertuin’. 

Om paddenstoelen te kunnen observeren, neemt Geertje haar macrolens mee. ‘Veel paddenstoelen zijn zo klein, dat je ze bijna niet waar kunt nemen met het blote oog. Ik kan het wel even laten zien’. In haar achtertuin plaatst Geertje de macrolens vlak boven een tak waar ogenschijnlijk weinig op te zien is. Door de lens zien we nu beiden een pluizige verzameling van kleine zwammetjes. Door de lens verschijnt een nieuwe wereld met een eigen, autonome structuur. ‘Met de macrolens is een wereld te ontdekken,’ zegt Geertje, ‘maar eerder wist ik niet dat er zo dichtbij mij zulk prachtig leven is. Ik heb leren kijken naar wat er om mij heen leeft’. Als je je er niet van bewust bent, gaat dit leven ongemerkt aan je voorbij. 

De Vliegenzwam

Als kind groeide Geertje op met sprookjes en was zij veel in de natuur. Altijd verwonderde zij zich over de vliegenzwam. Zomaar stond die voor je in het bos: een rode hoed met witte stippen. Hij was giftig, je moest oppassen, maar hij was ook een magische verschijning. De vliegenzwam komt in veel sprookjes voor en lijkt daardoor haast een eigen leven te leiden. 

Een vliegenzwam komt op als witte bol in de grond en ontpopt zich vervolgens tot een rode hoed op een witte steel. Hij knapt zich als het ware open. De transformatie van de vliegenzwam doet Geertje denken aan andere verschijnselen die dezelfde vorm aannemen, zoals het uitbarsten van een vulkaan of het exploderen van een atoombom. 

Like a wind, like a storm,

Like a fire, like an earthquake,

Like a mudslide, like a deluge,

Like a tree falling,

A torrent roaring,

An ice floe breaking,

Like a tidal wave,

Like a shipwreck, like an explosion,

Like a lid blown off,

Like a consuming fire,

Like spreading blight, like a sky darkening, a bridge collapsing,

A hole opening,

Like a volcano erupting,

~ Susan Sontag

Natuur als inspiratiebron

Door het observeren van paddenstoelen en het lezen van sprookjes komt Geertje in een voor haar fascinerende wereld terecht, waarin natuur en mens in harmonie met elkaar zijn. Geertje vindt het raadselachtig hoe paddenstoelen groeien en hoe zij zich manifesteren in de meest uiteenlopende vormen. De rode kelkzwam lijkt bijvoorbeeld in eerste instantie op een glazig bloedlichaam en ligt zomaar aan je voeten in het bos. Of een plasmodium: een diepgele, fijnmazige substantie die zich als een bloedvatenstelsel over het oppervlak voortplant. Juist het autonome element van natuur en de sprookjesachtige namen van paddenstoelen, zoals een elfenbankje, spreken Geertje zo aan. De verwondering en de magie die rondom paddenstoelen zweven, vormen ook een inspiratiebron voor Geertjes kunstwerken. In haar atelier geeft Geertje in de vorm van geëmailleerde glaskunstwerken uiting aan de verwondering die zij in de natuur heeft opgedaan. 

Leven vanuit natuur

Als we natuur kunnen zien als autonoom en organisch leven, dan is er ruimte voor harmonie tussen mens en natuur. Natuur is sinds het kolonialisme grotendeels onderdeel geworden van de problematische wil om stukken grond met alles wat daarop leeft toe te eigenen en uit te buiten. Slavernij is daar een duidelijk voorbeeld en effect van. Naast mensen, werd ook de natuur uitgebuit voor het maken van katoen, tafels, bontjassen en dierentuinen. De leefomgeving van veel organismen kwam hierdoor in het gedrang en de effecten van uitbuiting lopen door tot het heden. De verhouding tussen mens en natuur is onduidelijk geworden omdat grote bedrijven alleen nog aandacht lijken te hebben voor natuur in termen van productiemiddel.

Maar als wij bewust de vraag ‘hoe verhoudt een mens zich tot natuur?’ stellen, dan kunnen we in het huidige kapitalistische systeem begrijpen wat er nou eigenlijk echt wereldwijd gebeurt en wat de gevolgen hiervan zijn. Men kan zich afvragen: Hoe wil ik mij eigenlijk verhouden tot natuur? Koop ik een tafelblad van tropisch hout bij de bouwmarkt, of maak ik liever een wandeling door het bos? En wat vertelt de natuur mij?  Hoe ervaar ik het om één te zijn met de natuur? Wanneer ik door de macrolens van Geertje minuscule wezens zie die leven op een tak in haar achtertuin, ontstaat er ook iets levends in mij. Dan vraag ik mij af: hoe kan het dat hier zoveel leven is, en dat ik daar niets van weet? In die verwondering schuilt de afstand die er onopgemerkt bestaat tussen mij en natuur.

Harmonie

In de natuur vindt Geertje rust in het moment. Om haar heen bevindt zich leven: een boom met zijn takken verspreid in de lucht, een eekhoorn die zich achter een tak verschuilt, twee elfjes die zitten te gniffelen op een omgevallen holle boom, rode kelkzwammen, een spekzwoerdzwam en vlak voor haar voeten roodkleurige wimperzwammetjes. Geertje omringt zich met natuur en wordt gefascineerd door de wonderlijke levensvormen waarin die zich manifesteert. Zo ervaart ze eenheid met het leven. Paddenstoelen vormen de kern van deze eenheid en als je kijkt naar de levens van paddenstoelen is dat niet zo gek. Ze vormen een vrucht van schimmels die al miljoenen jaren leven mogelijk maken voor verschillende organismen in de natuur.

Wie in sprookjes gelooft, kan zomaar eens dichter bij de natuur komen te staan. Voor Geertje mogen verwondering, verbazing en fantasie over de rijkdom van de natuur daarvan de weerspiegeling zijn. Want wie dichtbij de natuur is, merkt dat alle wonderen te observeren en tegelijk tastbaar zijn. 

Benieuwd geworden naar het werk van Geertje Geertsma? Bezoek haar website:
http://www.geertjegeertsma.com/nl/welkom/