Express yourself
De meeste vrije vorm van reciprociteit?
Tekst en beeld: Anouk Euser
In februari vertrek ik voor twee maanden voor onderzoeksstage naar Kenia. Ik doe onderzoek naar het Sister School Project, een digitaal uitwisselingsprogramma tussen Nederlandse en Keniaanse scholen. De eerste school die dit project begonnen is, is de St. Elizabeth Girlsschool. Dit is een middelbare school voor meisjes van 12-18 jaar in Kahawa West, ongeveer een half uurtje buiten Nairobi. Een precies adres is er niet. Het gebeurt dan ook vaak dat de telefoon aan de Uber driver wordt gegeven en iemand aan de andere kant van de lijn, op locatie van de school, de route haarfijn aan hem (ik heb altijd een mannelijke driver gehad) weet uit te leggen. Ik verblijf in een soort tuinhuisje, vlak achter het schoolgebouw, op de compound van Mary, de oprichtster van de school. Ze noemt zichzelf een big mama. En dat is ze ook. Zowel uiterlijk, als innerlijk. En ze is een verhalenverteller. Je hoeft niet bang te zijn als het gesprek even stil valt, want al gauw begint ze dan een nieuw verhaal te vertellen.
Mary’s child’s centre: een opvang voor jonge, kwetsbare meisjes Zo vertelt ze mij over haar projecten. Het begon allemaal met haar Child’s centre ‘God with us’. Jonge meisjes die niet meer thuis kunnen wonen hebben hier een plek om te slapen, eten en drinken, die bovenal veilig is. Het komt vrij vaak voor dat jonge meisjes uit (financiële) nood bij een man terechtkomen die hen kan ‘onderhouden’. Dat betekent in de praktijk echter ook dat ze al vroeg zwanger worden en als alleenstaande moeder niet goed voor hun kind kunnen zorgen. Het is dan ook waarschijnlijk dat het kind, als dat een meisje is, ook weer op jonge leeftijd bij een man terechtkomt en zwanger raakt. Zo gaat het riedeltje door. Om deze meisjes betere kansen te bieden, heeft Mary haar child’s centre opgezet. Tegelijkertijd houdt Mary wel sterk vast aan een traditionele man/vrouw verhouding. Ze laat de meisjes veel huishoudklussen doen. Ze moeten immers later voor hun man kunnen zorgen. Ze wassen, dweilen, vegen het erf, doen de afwas, sorteren de mais en bonen. Ik word me bewust van mijn veilige en vooral stabiele basis in Nederland. Mijn ouders verzorgden mij totdat ik 18 was, en eigenlijk doen ze dat nog steeds. Ik heb de kans om te studeren. Ook de Nederlandse overheid zorgt er toch op een of andere manier voor dat je (financieel) gesteund of opgevangen wordt als je thuissituatie erg slecht is.
Sleutel tot succes: ‘Express yourself’
In Kenia is het anders. Ik krijg het idee dat er weinig vertrouwen is in de overheid. In plaats van daarover te zeuren nemen de Kenianen inmiddels hun verantwoordelijkheid zelf in handen. Ze steunen elkaar. Er zijn heel veel projecten die de community op een of andere manier steunen: projecten voor vrouwen, voor jonge meisjes, jongeren en hun talenten, voor ouderen, over sloppenwijken, over dieren enzovoort. De sleutel tot succes is steeds: ‘Express yourself’, wat Mary me dan ook regelmatig op mijn hart drukt. Het is belangrijk om naar buiten te gaan, je verhaal vertellen, te laten zien wat je hebt neergezet en bereikt, gevolgd door het verhaal wat je nog meer wilt bereiken en wat je daarvoor nodig hebt. Op die manier verzamelen projecten steeds meer mensen die iets bijdragen, geld geven of gewoon aanwezig zijn.
Voor wat, hoort wat
Eigenlijk verschilt dit niet eens zo met Nederland. In Nederland is ook iedereen bezig met zijn of haar verhaal te vertellen. Op Instagram heet het zelfs ‘je verhaal’ waar je foto’s en filmpjes van jouw dag kunt delen. Dit lijkt gratis en voor niets, maar juist deze verhalen zorgen voor mensen die jou gaan volgen, je verhaal bekijken en naar je luisteren.
Dit doet mij denken aan het concept van etnoloog Marcel Mauss dat we in het eerste jaar antropologie leren: reciprociteit. De kern van de samenleving is de plicht tot geven, ontvangen en teruggeven. Een soort ‘voor wat, hoort wat’ principe. Is het aanhoren van iemands verhaal wel gratis, als de verwachting is dat de toehoorder iets teruggeeft? Eerst verlies ik mijn positieve blik op de wereld: doen mensen dan altijd alles alleen in eigen belang? Geven zij niks gewoon aan een ander zonder te verwachten iets terug te krijgen?
Toch geen reciprociteit?
Aan de andere kant denk ik dat ‘Express yourself’ wel eens de meeste vrije vorm van
reciprociteit kan zijn. De verwachting is dan wel dat de toehoorder na het verhaal iets teruggeeft, maar het hoeft niet. En als je toch iets geeft, staat het je vrij te bepalen wat en hoeveel. Bovendien gaat het om het verhaal zelf. Mary spreekt met veel emotie over haar childs center en creëert daarmee haar ‘volgers’. Hierdoor kunnen deze jonge meisjes goed worden opgevangen en krijgen zij meer kansen in hun leven. En als het blijkbaar zo werkt dat Mary dit ermee kan bereiken, is reciprociteit dan wel zo erg?
