Even afgeleid

Hoe overheden de coronacrisis gebruiken om controversiële plannen door te voeren

Sinds 30 maart 2020 is de democratie in Hongarije officieel afgeschaft. Sinds het aannemen van een noodwet mag premier Orbán zonder tussenkomst van het parlement regeren. De kritische artikelen in Nederlandse kranten werden volledig ondergesneeuwd door ander nieuws. Op 1 april stond op de voorkant van de Volkskrant: ‘Nog een maand sociale isolatie’. Op de voorkant van het NRC stond: ‘Het openbare leven blijft nog platliggen’. Helaas is Orbán niet de enige die gebruik maakt van deze crisis om geruisloos controversiële plannen door te voeren.

Tekst: Roos Metselaar

Regelmatig komen er op sociale media en in kranten positieve berichten voorbij over het coronavirus: het virus zou onze kans zijn om grote veranderingen door te voeren. De hernieuwde waardering voor lokale bedrijven zullen we bijvoorbeeld ook na de crisis kunnen doorzetten. De welverdiende pauze die de natuur op dit moment heeft, kunnen we proberen zo lang mogelijk te verlengen. En de liefde en sympathie voor onze medemens kunnen we toch niet zomaar weer vergeten als dit allemaal voorbij is? Deze mooie voorspellingen zijn niet ongegrond. De beroemde econoom Milton Friedman stelde al dat alleen een crisis zorgt voor échte verandering. De vraag is echter of die veranderingen passen in het positieve beeld dat momenteel wordt geschetst.

Afgeleid door een andere crisis

In haar boek Shockdoctrine uit 2007 stelt journaliste Naomi Klein dat overheden de schok na een ramp vaak gebruiken om in hoog tempo sociaal beleid en burgerrechten te ontmantelen. Als voorbeeld van deze strategie, die ze rampenkapitalisme noemt, geeft ze het Amerikaanse beleid na 9/11. De regering riep een veiligheidscrisis uit en gebruikte deze crisis vervolgens om allerlei zaken te privatiseren en uit te besteden. Dit soort maatregelen leiden tot meer winst voor grote bedrijven, maar tegelijkertijd ook voor meer ongelijkheid. In een interview met Vice op 21 maart 2020 spreekt Klein: ‘In tijden van crisis zijn mensen vooral bezig met de korte termijn en vertrouwen ze op de hogere macht. Dan letten we net even wat minder op.’ Dat is nu ook terug te zien tijdens de coronacrisis. Voor de meeste mensen zijn er wel ‘belangrijkere’ dingen dan een noodwet in Hongarije: wanneer kan ik weer naar school? Overleeft mijn bedrijf deze crisis wel? Wanneer kan ik mijn opa en oma weer bezoeken?

Regeringen maken gebruik van deze verwarring om wetten door te voeren die al lang op de tekentafel lagen. Deze plannen zijn helemaal niet nieuw, maar worden nu als ‘noodmaatregelen’ naar voren gebracht. Zo past de noodwet van Orbán in een patroon van antidemocratische hervormingen. Al in juli 2014 gaf de premier op een bijeenkomst in Roemenië aan dat hij de democratie in Hongarije wilde inperken. Volgens hem zou dat beter zijn voor de Hongaarse economie. Deze noodwet lijkt een stap in die richting. De wet schrijft namelijk niet alleen voor dat de premier beslissingen mag nemen zonder inmenging van het parlement, maar ook dat deze wetswijziging pas kan worden teruggedraaid bij een tweederdemeerderheid in het parlement. Die meerderheid is momenteel in handen van de partij van Orbán zelf. Bovendien worden ook de verkiezingen uitgesteld zolang de noodtoestand van kracht is. Deze ‘noodwet’ van Orbán is dus helemaal niet enkel bedoeld om de crisis in te dammen. De crisis wordt vooral gebruikt als excuus om eerder bedachte plannen door te voeren.

Meer ongelijkheid

Helaas is Orbán niet de enige die gebruik maakt van de crisissituatie. President Trump probeert al sinds het begin van de coronacrisis de loonbelasting te verlagen. Een verlaging van deze belasting, die door zowel werkgevers als werknemers wordt betaald, zou een economische recessie moeten voorkomen. Dit positief ogende plan heeft echter twee nadelen. Ten eerste is het vooral voordelig voor mensen die al een hoog inkomen hebben. Tegelijkertijd hebben de maatregelen helemaal geen invloed op de werkloze Amerikanen en dat terwijl er in de afgelopen zes weken ruim dertig miljoen aanvragen voor een uitkering werden gedaan. Bovendien is een deel van de loonbelasting bestemd voor sociale zekerheid. Naomi Klein waarschuwt zelfs voor het faillissement van sociale zekerheid als deze maatregelen doorgevoerd worden. Een faillissement zou een excuus bieden om te privatiseren, een plan dat eerder al vaak werd geopperd, onder andere door president Bush. Ook hier wordt de coronacrisis dus gebruikt om controversiële plannen door te voeren, met het virus als excuus.

Een uitzonderlijke situatie vraagt om uitzonderlijke maatregelen. Het is echter wel belangrijk om kritisch te blijven. Voor wie zijn deze maatregelen voordelig? Helpen ze grote bedrijven en machthebbers, of hebben ook kleine ondernemers en gemarginaliseerde groepen er profijt van? Crises zijn in het verleden inderdaad vaak een periode van verandering geweest, maar het is aan ons om te bepalen met welke veranderingen we instemmen.