Een kleinschalige koude oorlog: Journalistiek en censuur in Georgië

 

Lotje van den Dungen –

Georgië. Een voormalig Sovjetland met religie, weinig inwoners en een Nederlandse first lady. Een land met soms een negatief reisadvies en dat weinig uitnodigend is voor journalisten. Vanuit mijn interesse voor de vrijheid van meningsuiting had ik besloten een onderzoek te wijden aan de journalistiek en censuur in Georgië. Dit zonder enig idee te hebben van de onbegrijpelijke affaires die zich in Georgië hebben afgespeeld.

 

Vanwege de Sovjetachtergrond van Georgië, wilde ik gedurende een korte periode onderzoeken of de journalisten in dit land nog veel te maken hebben met politieke censuur vanuit Rusland. Georgië heeft in de afgelopen jaren veel gevochten voor haar onafhankelijkheid. Ook in de journalistieke sector zijn er verschillende periodes geweest van protesten tegen mediacontrole en verborgen censuur vanuit de regering. Is de journalistieke sector van Georgië nu volledig onafhankelijk van Rusland en welke obstakels heeft het daarvoor moeten doorstaan?

Vanuit verschillende blogs heb ik de eerste informatie kunnen verzamelen over journalistiek in Georgië. Mijn blik gleed over begrippen als ‘deRussificering’ en ‘protests of freedom of press’. Ik besefte dat Georgië een land is met een recente journalistieke geschiedenis waar ik heel weinig vanaf wist. Via een behulpzame tussenpersoon, die anders dan de meeste Georgische informanten wèl gelijk zijn email beantwoordt, werd ik geleid naar twee vrouwelijke journalisten die mijn vragen wilden beantwoorden.

 

If it’s not critical, it is not good journalism

 

Journalistiek in Georgië in een notendop
Nog bijkomend van de lange reis en de hittegolf in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië, ontmoette ik Nino Zuriasjvili voor mijn eerste interview. Zuriasjvili is één van de medeoprichtsters van Studio Monitori. Dit is een online journalistenplatform dat zich vooral richt op critical investigative journalism in de vorm van bijvoorbeeld het engels ondertitelen van documentaires. Studio Monitori is te vergelijken met het Nederlandse De Correspondent; het is journalistiek tegen de “waan van de dag” in andere nieuwsmedia. Zuriasjvili gaf mij een beknopte geschiedenis van de journalistiek in Georgië en bood inzicht in wat het betekent om in dit land een journalist te zijn, zowel toen als nu.

In de Sovjetperiode van Georgië werkte zij als journalist bij het programma 60 minutes op Rustavi 2 (een soort NPO 3), waarin maatschappijkritische onderwerpen werden belicht. In het interview legde zij vooral de nadruk op het kritische aspect van haar uitgezonden onderzoeken. ‘If it’s not critical, it is not good journalism’, aldus Zuriasjvili. Juist dat kritische aspect van het programma zorgde er waarschijnlijk voor dat de pro-Russische regering neerkeek op zowel Zuriasjvili als andere onderzoeksjournalisten en dat zij soms zelfs doodsbedreigingen kregen toegestuurd. Kritisch zijn in de media was dus mogelijk, maar het werd in de hogere kringen niet aangemoedigd.

Deze tolerantie stond in contrast met het beleid onder de nieuwe president Saakasjvili vanaf 2004 na de rozenrevolutie. Saakasjvili zorgde ervoor dat kritische media niet meer mogelijk was, vertelde Zuriasjvili ons. Hij controleerde Rustavi 2 en andere zenders op tv, toen de invloedrijkste vorm van media. Hierdoor werden programma’s zoals 60 minutes vervangen door entertainmentprogramma’s ‘like Big Brother’, zei Zuriashvili terwijl ze haar tong uit haar spuugde. Als reactie hierop volgden vele protesten tegen de bedreiging van de vrijheid van pers. Ook Zuriashvili protesteerde en richtte in 2006 Studio Monitori op om kritische journalistiek online voort te zetten. En dat doet zij met andere journalisten tot op heden met veel succes.

Nog overweldigd door de veelzijdige en rijke geschiedenis van de Georgische journalistiek vroeg ik voorzichtig aan haar ‘and now?’. Nu is de situatie rustig. Studio Monitori doet haar maatschappijkritische onderzoeken, Rustavi 2 is nu een gulden middenweg tussen entertainmenttelevisie en een publieke omroep. Daarbij is de tv door de populariteit van sociale media zoals Facebook afgezakt van de meest invloedrijke mediavorm.

SONY DSC

 

Antiwesterse propaganda
Zuriasjvili houdt echter wel een oogje in het zeil wat betreft invloeden in de Georgische media door de Russische politiek. Omdat kranten en tijdschriften minder populair zijn en weinig geld hebben in Georgië, worden sommige van deze kranten opgekocht door Russische organisaties en partijen. Deze ’dark papers’, aldus Zuriashvili, plaatsen vooral artikelen over homofobie en Gayropa (Gay Europa) en andere antiwesterse propaganda. Er zijn voldoende intellectuelen, alsook een bekende bij Studio Monitori, die deze Russische invloeden ontdekken en bekend maken bij het volk. De Georgische journalistiek lijkt nu, naast deze lichte dreiging van antiwesterse propaganda, op eigen benen te kunnen staan dacht ik te kunnen zeggen.

 Alhoewel…
Hoe heeft de educatie van journalisten ineens volledig op eigen Georgische benen kunnen staan, na de val van de Sovjet? Deze vraag heb ik niet gesteld, maar het antwoord kwam toch elke keer subtiel voorbij tijdens mijn onderzoek. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft Georgië financiële hulp gekregen van de Verenigde Staten om onder andere te investeren in het onderwijs. Hoewel het vroeger voor Georgische studenten alleen mogelijk was om een doctoraal te behalen in Moskou, is dat dankzij de subsidiëring van de VS nu bereikbaar in het thuisland. Ook de school van journalistiek in Georgië heeft door miljoenen Amerikaanse dollars op eigen benen leren staan.

Mijn interview met de journaliste, documentairemaakster en docente journalistiek Nino Orjandikidze (Nino schijnt een populaire naam te zijn in Georgië) vond plaats in het Multimedia Education Centre in Tbilisi. Bij binnenkomst hing er naast de informatiebalie een niet-te-missen USAID plakkaat aan de muur naast nog enkele andere westerse fondsen. Orjandikidze’s visie op de school van multimedia en journalistiek in Tbilisi is dat zij als docent haar studenten voorbereidt op het voeren van onafhankelijke journalistiek.

USA versus Rusland
De journalistiek in Georgië heeft in de jaren na de val van de Sovjet gekampt met politieke censuur en een dreigende invloed vanuit Russisch gefundeerde ‘dark papers’. Ik heb ervaren journalisten gesproken die mij vertelden dat de Georgische journalistiek nu zo goed als onafhankelijk is, met de regelmatige nadruk op on-af-han-ke-lijk. Toch word ik als antropoloog gedwongen de andere kant van het verhaal te bekijken. Het leek alsof mijn aantekeningen een kleinschalige Koude Oorlog lieten zien, waarbij de belangen Verenigde Staten tegenover de Russische autoriteiten worden geplaatst. Aan het einde van mijn onderzoek moest mijn onderzoeksvraag aangepast worden. In hoeverre is de Georgische journalistiek onafhankelijk van Russische invloeden, alsook van westerse hulp? Zouden de Georgische journalisten moreel vrij zijn om een kritische documentaire te maken over westerse hulporganisaties of over USAID? Ik ben benieuwd of er nog een nieuwe periode zal volgen in de journalistieke ontwikkelingen van Georgië en ik ga zeker nog eens terug om de andere kant van dit verhaal te belichten.

Lotje van den Dungen

"I’m no prophet. My job is making windows where there were once walls." – Michel Foucault

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.