De Marrakechi art-scene

Auteur /// Ellev Derks

De Marokkaanse kunstwereld groeit hard. In een paar jaar tijd hebben steeds meer galeries hun deuren geopend in Marrakesh en breidt de markt voor hedendaagse Marokkaanse kunst zich steeds meer uit. Opvallend is het grote aantal kunstenaars en galeriehouders die voortkomen uit de Marokkaanse diaspora. Maar deze snelle ontwikkelingen verlopen niet zonder horten of stoten: er bestaat conflict tussen moderniteit en traditie, tussen vrijheid en censuur en de internationale markt tegenover de Marokkaanse.

Al slenterend door de oranjeroze gebouwen van de Ville-Nouvelle passeren we een koopman en zijn ezel. Achter hen doemt onverwachts een meterslange muur vol kalligraffiti-kunst op. Een busritje verwijderd van de hete medina met haar stoffige straatjes en souks, ligt de jonge wijk Guéliz die sinds een paar jaar het thuis is van een flink aantal wit-gestucte galeries. De graffiti-muur is een project van de David Bloch Gallery, die vooral kunstenaars uit de street art-wereld representeert. De galerie hangt vol met stukken van kunstenaars die de traditie van de kalligrafie combineren met graffiti. Het zijn vooral jongens die zijn groot geworden in het street art-milieu in de jaren negentig van Parijs, vertelt Hilda Sabir, werkzaam in de galerie én vrouw van de Franse oprichter David Bloch.

De fusie van westerse kunst en Marokkaanse traditie wekt langzamerhand ook de interesse van de Marokkaanse koper: ze verkopen steeds vaker doeken aan mensen uit de stad, meent Sabir. Volgens haar geniet het Marokkaanse koperspubliek vooral van de esthetiek en het vakmanschap van kalligraffiti: ‘In Marokko kijken de mensen niet snel naar de boodschap of het verhaal van een kunstwerk. Kunst is hier iets anders. Het zit in de geometrische mozaïeken van de moskee of de geweven motieven in een tapijt.’ Dit heeft onder andere te maken met een lange aniconische traditie – het verbod op het afbeelden van god, mens en dier – in de islamitische wereld. Maar ook deze traditionele visie op kunst is steeds meer aan het fuseren met andere (moderne) perspectieven.

Even verderop zit Galerie Rê. Hier ageren ze juist tegen het idee van Marokkaanse kunst als folklore vakmanschap en omarmen ze alles wat modern is. Ze bieden jonge hedendaagse kunstenaars een podium opdat ze zich kunnen mengen in de internationale contemporaine kunstwereld, weg van een ‘neo-oriëntalistische’ stroming, zoals oprichter Lucien Viola zich uitdrukt. Dat podium is hard nodig voor de meeste jonge kunstenaars, want vanuit de overheid is er weinig tot geen budget voor de individuele kunstenaar. Viola: ‘Er zijn weinig Marokkaanse jongeren die voor het kunstenaarschap kiezen, maar ik zie ze wel steeds vaker in de galerie.’ Vooralsnog zijn het vooral kunstenaars uit de Marokkaanse diaspora die furore maken in de kunstwereld.

Nu is de tijd om kunstenaar te zijn in Marokko! Er is eindelijk aandacht voor Marokkaanse kunst vanuit Marokko

Een voorbeeld treffen we in de Mattisse Art Gallery. Hier hangt namelijk werk van Hassan Hajjaj, ook wel de Andy Warhol van Marokko genoemd. Hajjaj kan geschaard worden onder een groepje kunstenaars uit de Marokkaanse diaspora dat maatschappelijk geëngageerde kunst maakt. In zijn foto’s speelt hij met oriëntalistische stereotypes en populaire-cultuur. De serie Kech Angels bestaat uit portretten van Marrakechi vrouwen die gesluierd in Louis Vuitton met hun motoren poseren. Naast Hajjaj behoren ook de Frans-Marokkaanse Leyla Aloui en Marokkaans-Amerikaanse Lalla Essaydi tot deze groep kritische kunstenaars. Aloui sneed met haar foto’s en video-installaties onderwerpen als migratie en racisme aan. Essaydi bevraagt in haar werk de positie van islamitische vrouwen. Alle drie verdelen ze hun tijd tussen Marokko en Europa of de VS. Dit heeft onder andere te maken met een gebrek aan volledige artistieke vrijheid in Marokko die in Europa wel te vinden is. Er bestaat nog steeds een vorm van censuur, zoals duidelijk werd bij de verbanning van de film ‘Much Loved’ van regisseur Nabil Ayouch over prostituees in Marrakesh. De film – die op Europese festivals zeer goed werd ontvangen – zou een ernstige belediging zijn voor de Marokkaanse normen en waarden. Volgens Aloui speelt zelfcensuur ook een rol voor Marokkaanse kunstenaars: de markt staat niet gunstig tegenover sterk provocerende werken en met een gebrek aan subsidies kan je dan maar beter binnen de lijntjes kleuren. Essaydi is hier het levende voorbeeld van aangezien ze haar naakte portretten alleen nog buiten Marokko tentoonstelt. In Marokko is er binnen kunst alleen ruimte voor een subtiele vorm van kritische reflectie en dat drijft kunstenaars naar een podium over de grens.

Kesh Angels - Hassan Hajjaj
Kesh Angels – Hassan Hajjaj

Amal van de Matisse Art Gallery ziet het over het algemeen toch positief in: ‘Nu is de tijd om kunstenaar te zijn in Marokko! Er is eindelijk aandacht voor Marokkaanse kunst vanuit Marokko.’ Veel initiatieven komen vanuit Europeanen met Marokkaanse afkomst die op hun beurt de Marokkaanse bevolking, en voornamelijk jongeren, weer inspireren tot nieuwe projecten. Langzamerhand komt er meer interesse vanuit de Marokkaanse bevolking voor hedendaagse kunst. Het vinden van een balans tussen meegaan met moderne kunststromingen en een stempel drukken op het Marokkaanse-kunstenaarschap blijft een uitdaging voor zowel Marokkaanse kunstenaars als diegenen met een dubbele nationaliteit. In een razend tempo ontstaat er een steeds groter wordende kunstgemeenschap in Marrakesh maar wie succes wil boeken zal zich al koorddansend naar de top moeten werken.

Ellev Derks

"If you beat your head against the wall, it is your head that breaks and not the wall." – Gramsci

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.