Column uit Kollum /// Jochem van Gelder en Hagelslag

Mark Middel –

Eens in de zoveel tijd keert Mark terug naar zijn ouderlijk dorp: het pittoreske Kollum. Een onaangetast stukje aarde gelegen onder de rook van Peking en New York. Waar de wereld om haar heen beeft van de gruwelheden, daar kabbelt het leven in Kollum geruisloos voort. Een plek waar je elke zaterdagochtend nog op hetzelfde tijdstip gewekt wordt door het vertrouwde geknetter van een grasmaaier en een ochtend later de kerkklokken je dwingen het slaapzand uit je ogen te wrijven. Een oord waar onbekenden elkaar vriendelijk groeten en waar je ’s nachts gerust de ramen van je auto open kan laten staan. Terwijl er in het oosten gebombardeerd wordt, in het noorden het ijs smelt en in het zuiden mensen kansloos sterven, is het in Kollum altijd komkommertijd. Met een frisse blik probeert Mark een antropologische analyse te geven van het heersende komkommernieuws.

Het is nog niet openbaar gemaakt, maar het is vrijwel zeker dat veel filialen van de Albert Heijn sinds kort aan de rand van de afgrond staan. Enkele weken geleden riep namelijk de oud-presentator van het opkikkerende programma Praatjesmakers, Jochem van Gelder, op tot een boycot van de Albert Heijn. Naar aanleiding van het nieuws dat de Albert Heijn had besloten om Zwarte Piet te weren uit haar reclameartikelen, en daar Witte Pieten van te maken, besloot Jochem een tweet de wereld in te sturen. Nog voor de lunch werd hij opgebeld door Radio 100%NL en riep hij publiekelijk op tot een revolutie. Een originele invalshoek is dat Jochem de verhitte discussie bekeek vanuit het perspectief van de kinderen: “Er is geen enkel kind, vandaag de dag, die zegt: die Zwarte Piet daar hebben we medelijden mee, want die wordt onderdrukt of het ziet er niet goed uit.” Jochem van Gelder mag dit zeggen en daarbij ook beroep doen op zijn autoriteit als grootste kindervriend van Nederland. In alle commotie die volgde ging Jochem echter de fout in. Als reactie op een tweet zei Jochem dat hij het helemaal eens is met de meute, waarbij hij de meute definieert als: ‘de grote meerderheid van ALLE Nederlanders’. Of het nou waar is dat de meerderheid van de Nederlanders vóór het bestaan van Zwarte Piet is in de huidige vorm, is niet zo relevant. Deze uitspraak trok de aandacht omdat Jochem van Gelder blijkbaar denkt dat wij in een utilitaristische democratie leven, waarin het recht van de meerderheid telt en alleen dat recht. Helaas is Jochem niet de enige die zo denkt. De leefbaarheid van de Nederlandse staatsvorm is juist dat wij leven in een democratie waarin de meerderheid rekening behoort te houden met de minderheid.

Afgelopen week werd Nederland nogmaals opgeschrikt, met het nieuws dat basisschoolkinderen tijdens het Nationale Schoolontbijt geen hagelslag meer voorgeschoteld krijgen. Nou is het niet zo dat hagelslag discriminerend is, of dat er een groep anti-Zwarte-Piet-separatisten is die ons er nu ook op attendeert dat de verbouwing van cacao een slavernijverleden heeft, nee: hagelslag is gewoon ongezond. Foodwatch, de voedselwaakhond die aan Greenpeace gelieerd is, heeft met een campagne ervoor gezorgd dat het fruit de hagelslag heeft verdreven. De Telegraaf zat er meteen bovenop en pakte uit met een paginagroot artikel, waarin hagelslag werd beschreven als: ‘nationaal erfgoed’, ‘net als kaas en drop Hollandse cultuur’ en ‘een met de paplepel ingegoten cultureel verschijnsel’. De parallellen met Zwarte Piet werden al in de inleiding gemaakt door de krant zelf. De afgelopen weken werd dus duidelijk dat de Nederlandse identiteit zetelt in Zwarte Piet en hagelslag.

De ophef over hagelslag en Zwarte Piet is te verklaren aan de hand van een theorie van John en Jean Comaroff (een echt antropologisch liefdeskoppel). De Comaroffs stellen in Of Revelation and Revolution dat politieke strijd en sociale verandering plaatsvindt in de wisselwerking tussen wat ze ‘hegemonie’ en ‘ideologie’ noemen. Zij beschrijven hegemonie als sociale verhoudingen en culturele gebruiken die als natuurlijk worden ervaren. Een hegemonie is echter een bezinking van een eerdere ideologie: de actieve manipulatie van de normen en waarden van een bepaalde sociale groep. Een nieuwe ideologie verzet zich daarna weer tegen de bestaande hegemonie, een proces dat zichzelf blijft herhalen. Decennialang bestonden hagelslag en Zwarte Piet ‘gewoon’ in onze wereld, ze behoorden tot de hegemonie. Totdat er sinds kort idealisten opstonden die vragen begonnen te stellen over deze hegemonie, ze probeerden de hegemoniesche betekenissen van Zwarte Piet en hagelslag ter discussie te stellen. Dat leidde ertoe dat Zwarte Piet en hagelslag niet meer ‘gewoon’ in ons leven ronddartelden. De achterliggende inzichten, of het nou gezondheid of discriminatie is, kwamen voor iedereen aan het licht. Het oude vertrouwde begon te wankelen. Daardoor zijn de voorstanders van hagelslag en Zwarte Piet ook beland in een ideologie, ze zijn namelijk ontwaakt uit het ‘gewone’ en nemen stellig positie in het debat. Op die manier ontstaat er een gevecht tussen twee ideologieën, waar we nu in beland zijn.

Het Nationale Schoolontbijt heeft inmiddels plaatsgevonden. De Telegraaf kan met een gerust hart gaan slapen, want de andere 364 dagen van het jaar mogen we onze kinderen gewoon weer hagelslag voeren. Jochem van Gelder was even vergeten te vermelden dat er in zijn woonplaats Beneden-Leeuwen helemaal geen Albert Heijn bevindt, maar daardoor zal hij geen moeite hoeven doen om zijn boycot met succes te volbrengen. Wellicht kunnen we ons laten inspireren door de Oostenrijkse acteur Attila Hörbiger die ver in de vorige eeuw zei: Gewohnheiten machen alt. Jung bleibt man durch die Bereitschaft zum Wechsel (Gewoonten maken oud, jong blijf je door de bereidheid tot verandering). Hoe hard voorstanders van Zwarte Piet en 365-dagen-per-jaar-hagelslag-fanatici ook door de schoorsteen zullen zingen voor hun idealen, een nieuwe hegemonie zal eerder in hun schoenen liggen dan ze verwachten.